Miecz średniowieczny

Miejsce znalezienia: Chrustowice, pow. Kazimierza Wielka
Materiał: żelazo
Dł. całkowita 87 cm
Dł. głowni 72,8 cm
Szer. głowni u nasady 4,5 cm
Dł. jelca 12 cm
Szer. głowicy 4,5 cm
Nr inw. MNKi/A/3365
 
   Miecz został wyorany na polu w 1966 roku, następnie był przechowywany w szkole w Mistrzowicach i podarowany Muzeum przez Stanisława Gwiazdę w 1968 roku.
 
   Należy do nielicznych znalezisk mieczy średniowiecznych na terenie Polski, skąd znane są 192 takie okazy datowane na X-XV w. W środkowoeuropejskich zbiorach mamy ich 478. To nieliczne liczne znaleziska, jeśli weźmiemy pod uwagę zastępy rycerstwa średniowiecznego. Większość jest anonimowa – nic nie wiemy o okolicznościach i miejscu ich znalezienia. Są one najczęściej przypadkowymi znaleziskami, a do bardzo rzadkich należą miecze stwierdzone w zespole wraz z innymi zabytkami. Typ XII, do którego należy nasz miecz jest dosyć popularny na terenie Polski (17 egz.), Niemiec (20 egz.), Węgier (10 egz.) i Czech (9 egz.)
   W średniowieczu nastąpiła szczytowa faza rozwoju mieczy europejskich, kiedy to w użyciu były jeszcze formy wczesnośredniowieczne, a jednocześnie zaczęły pojawiać się nowe, bardziej przystosowane do współczesnego pola bitwy. W rozwoju form głowni mieczy zaobserwowano dwa zasadnicze kierunki, uwarunkowane sposobem ich użycia w walce – cięcia i pchnięcia. Typ XII wraz z typami X i XIII stanowi kontynuację średniowiecznych okazów przystosowanych przede wszystkim do cięcia. Dopiero XIV wiek przynosi zmiany. Kontynuowana jest wówczas forma tradycyjna, przystosowana do cięcia, obok której rozwija się forma umożliwiająca zadanie ciosu przez pchnięcie. Takie miecze miały znacznie większe rozmiary, często przekraczając długość 150 cm.
   Do naszych czasów zachowały się, z niewielkimi wyjątkami, same żeleźce. Części wykonane z materiałów organicznych jak elementy rękojeści i pochew są rzadkością. Wiadomo, że głownię miecza wykuwał kowal, a miecznik dokonywał dalszej obróbki. Była ona szlifowana, polerowana, a następnie oprawiana w jelec, głowicę i okładziny trzpienia. Na trzpień nakładano zazwyczaj okładziny z drewna, które owijano skórą lub tkaniną i okręcano drutem lub rzemieniem. Tak były wykonywane zwykłe miecze bojowe. Miecze ceremonialne były bogato zdobione stanowiąc arcydzieła sztuki zdobniczej.
   Miecz jest bronią, której poszczególne egzemplarze potrafiły wyjątkowo długo pozostawać w użyciu, co powoduje pewne trudności w dokładnym datowaniu znalezisk. Według Oakeshotta najwcześniejsze egzemplarze typu XII pochodzą z około 1170 roku, najpóźniejsze, znane tylko z ikonografii, odnoszone są do około 1330 roku.
   Prezentowany miecz posiada trzpień płaski, krótki, zwieńczony głowicą o fasetowanych krawędziach. Jelec krzyżowy o ramionach okrągłych zwężających się na końcach. Głownia dwusieczna z długim i obustronnie ciągnionym zbroczem, zaczynającym się na trzpieniu.
   Publikowany przez Mariana Głoska i Andrzeja Nadolskiego zaklasyfikowany został według typologii Oakeshotta jako typ XII, H (głowica dyskoidalna), 1 i datowany na XIII w.
 
   dr Jolanta Gągorowska-Chudobska