Zausznica kopułkowata z zawieszkami na łańcuszkach, połowa X w. ? połowa XI w.

Miejsce znalezienia: Czerniejewo, pow. Gniezno
Materiał: srebro
Wymiary: dł. całkowita zausznicy ok. 7,7 cm, dł. zawieszek ok. 4,2 cm.
Nr inw. MNKi/A/5684/34
 
   W zbiorach Muzeum Narodowego w Kielcach znajduje się niezwykle rzadki okaz biżuterii sprzed ponad dziesięciu wieków – zausznica kopułkowata z zawieszkami na łańcuszkach.
 
   Zbudowana jest z kolistego drucianego kabłąka o jednym końcu uciętym prosto. W dolnej części kabłąk jest rozklepany w wąską taśmę i wyłożony trzema pasmami skręconego filigranu. Od górnej części taśma jest oddzielona dwiema ażurowymi kuleczkami. Trzecia kuleczka znajduje się pośrodku kabłąka i połączona jest z wisiorem za pomocą uchwytów. Wisior składa się z trzech łańcuszków ze zginanych wpół ósemkowatych ogniwek łączonych co drugie ogniwko. Łańcuszki przymocowane są do cylindrycznego ażurowego koszyczka i zakończone dętkami wykonanymi z cienkiej blachy, zlutowanymi w połowie długości. Koszyczek ma postać walca zbudowanego z pasm zygzakowato wygiętych drucików między prostymi filigranowymi drucikami.
 
   Zausznice kopułkowate z zawieszkami na łańcuszkach wykonane ze srebra odnotowano w skarbach datowanych na X wiek (Obra Nowa, woj. zielonogórskie; Bautzen, Kr. loco; Bishdorf, Kr. Löbau) do 2 połowy XI w. (Sukow, Kr. Schwerin). Także okaz z cmentarzyska
w Fliessau/Spranz, Kr. Lüchow-Danneberg datowany jest na X – XI wiek. Przyjmuje się więc, że były one noszone od około połowy X do połowy XI wieku.
 
   Stanowiska z takimi zausznicami są na omawianym terenie rozrzucone i grupują się głównie w północnej i południowej części Połabia oraz na terenie Wielkopolski. Okazy południowopołabskie są datowane najwcześniej, co mogłoby wskazywać na południowo-zachodnio-słowiańską genezę tego typu zausznic. W kobiecym pochówku w Kourimi, okr. Kolin (Morawy), datowanym na koniec IX – 1 ćwierć X w. znajdowały się cztery zausznice, z których dwie ozdobione były w części środkowej figurką zwierzęcia (baranka?) stojącą na dwóch kopułkach, z podwieszonymi łańcuszkami z zawieszkami, a dwie miały tylko pojedyncze kopułki z podobnymi łańcuszkami; po bokach kopułek nanizane zostały po trzy granulowane paciorki. Okazy takie mogły stanowić wzorzec dla omawianych kolczyków, wykonywanych zresztą w niewielkiej ilości. Kolczyki wielkomorawskie wydają się zawierać symbolikę chrześcijańską (baranek), podczas gdy formy połabskie nie musiały jej mieć.
 
  Zausznice/kolczyki wyróżnione zostały głównie z tego powodu, iż uważano je za ozdoby noszone w uszach. Według Hanny Kóčki-Krenz wyróżnienie to jest sztuczne, spowodowane w głównej mierze niemożnością odtworzenia sposobu ich noszenia. Analiza budowy zausznic (sposób prowadzenia kabłąka w stosunku do zawieszki), dekorowania (zdobienie zewnętrznych płaszczyzn) i niektóre znaleziska grobowe (Lubień, woj. piotrkowskie) wskazują, że ozdoby te w większości także były mocowane do opasek i nakryć głowy i stanowiły w gruncie rzeczy taką samą, jak kabłączki, kategorię ozdób głowy.
 
   Omawiana zausznica stanowi przykład wysokiej jakości biżuterii, której początki przypadają na 2 połowę X wieku, czyli czas formowania się organizmu państwowego na ziemiach polskich, a wraz z nim nowego porządku społecznego, z elitami skupiającymi się przy władcy. Wyróżnikiem ich pozycji był majątek ruchomy, między innymi w postaci kruszcu, manifestowany ozdobami stroju. Początkowo różnice
w odzieży dworskiej i pozostałej ludności wyrażały się w surowcach, z których były sporządzane. Z czasem ozdoby zaczęły stawać się coraz wyższej jakości biżuterią, wyróżniającą bogate warstwy społeczne.
 
Autor dr Jolanta Gągorowska-Chudobska
 
Bibliografia

    Kóčka-Krenz H., Biżuteria północno-zachodnio-słowiańska we wczesnym średniowieczu, Poznań 1993, s. 70-71, 148-157