Stefan Mrożewski (1894-1975) Ilustracja do "Boskiej Komedii" Dantego, Raj, Pieśń IV

Sygn. po ryciną ołówkiem: p.d. StefMrożewski Czaryż 5/7. 1944; l.d. I prob. IV il. do „Raju” „B.K” Dantego
Drzeworyt, papier
31,8 x 24,6 cm, 44,5 x 35,7 cm
Dar Andrzeja i Janiny Mrożewskich 2013
Nr inw. MNKi/GR/4138

Zespól drzeworytów Stefana Mrożewskiego do „Boskiej Komedii” Dantego został w 2013 roku wzbogacony o nieznaną do tej pory próbną odbitkę z opisem autorskim wskazującym na to, że stanowi ona ilustrację IV pieśni Raju, jednej z trzech części tworzących całe dzieło. Pozwoliło to na poprawną identyfikację znajdującej się już w zbiorach Muzeum tej samej ilustracji pozbawionej podobnego opisu, rozpoznanej i opublikowanej jako pieśń III Raju.

Poza samymi odbitkami, poznanie procesu twórczego Stefana Mrożewskiego umożliwił przekazany wraz z nimi drukowany egzemplarz „Boskiej Komedii” Dantego w tłumaczeniu Edwarda Porębowicza (wydanie z 1925), z którego artysta korzystał przez kilkadziesiąt lat życia. Na jego kartach nanosił ołówkiem uwagi i pierwsze szkice poszczególnych drzeworytów. Treść pieśni IV Raju dotyczy rozmowy Dantego i Beatrycze, która przedstawia mu poglądy Platona na duszę ludzką i wskazuje na ich sprzeczność z późniejszą nauką Kościoła. Problem duszy pojawia się w wielu pismach starożytnego filozofa,w tym przypadku chodzi o fragment dialogu „Timajos”, według którego jej pochodzenie jest związane z gwiazdami. Do tego mitu nawiązał Stefan Mrożewski w swojej ilustracji, o czym świadczy naniesiona na pierwszej stronie pieśni uwaga „Poglądy Platona”, oraz zakreślone fragmenty tekstu wybrane z mowy Beatrycze:

Powtóre; myśl Twa ( Dantego) jest zastanowiona
Dusz powracaniem do gwiazd, skąd ród wiodą
Wedle pewnego twierdzenia Platona. (Raj, Pieśń IV, w. 22-24)
Mówi ( Platon), że dusza na gwiazdę w błękicie  Wraca, skąd była odjęta - jak wierzy,-
By stać się formą na cielesne życie (Raj, Pieśń IV, w. 52-54)

Na ostatniej stronie tekstu tej samej pieśni artysta utrwalił w rysunkowym szkicu koncepcję ilustracji przedstawiającej unoszące się ku dwóm gwiazdom sylwetki ludzi na tle fragmentu kuli ziemskiej.

Ten pierwszy pomysł został rozwinięty w późniejszym drzeworycie, obrazującym wędrówkę dusz rozdzielnych na dwa strumienie przecinające ukośnie całą kompozycję, którą wieńczą usytuowane w narożniku gwiazdy. W jednym z nich nagie postacie ludzkie ze skierowanymi w dół głowami, dążą do połączenia z ich ziemskimi ciałami, w drugim stłoczeni ubrani i nadzy ludzie unoszący się ku górze symbolizują dusze wracające po śmierci na gwiazdy. Cały drugi plan tej samej ilustracji przecina łukiem strumień światła ciągnący się za spadającą w dół dużą gwiazdą. Obok niej szybuje naga postać Hermesa z mieczem w wyciągniętej ręce. Również tutaj można wskazać na nawiązanie przez Stefana Mrożewskiego do tekstu pieśni, w którym, poza teorią wędrówki dusz skrytykowany został zwyczaj nadawania gwiazdom nazw pochodzących od imion antycznych bogów. Wśród wymienionych przykładów planet obok Jowisza i Marsa znalazł się Merkury – grecki Hermes, (Raj, Pieśń IV, w. 61-63).


Opracował Marian Gucwa

Bibliografia:

Dante Alighieri ,Boska Komedja, t. III, Raj, Przełożył Edward Porębowicz., Warszawa 1925
Platon, Timajos, Kritias albo Atlantyk, Przełożył, wstępem, komentarzem i skorowidzem opatrzył Paweł Siwek, PWN Warszawa 1986

Powrót