Wiedeńska waza porcelanowa z monogramem AW
Wiedeńska waza polcelanowa Cesarska Manufaktura Porcelany w Wiedniu, 1816
porcelana, malowanie ręczne, złocenie, wys. 32,5 cm x średnica 24,6 cm, średnica stopy 14,1 cm          
MNKi/R/798 z serwisu: MNKi/R/798-811

 

 

 

 

Wśród setek porcelanowych naczyń eksponowanych w Galerii Malarstwa Polskiego i Europejskiej Sztuki Zdobniczej można łatwo przeoczyć wazę o klasycznym kształcie i eleganckiej dekoracji z monogramem AW. Warto jednak przyjrzeć się jej z bliska. W muzealnej gablocie, obok wspomnianego naczynia, swoje miejsce znalazła wazka na kartofle, okazały okrągły półmisek i salaterka z serwisu, którego fragmenty trafiły do zbiorów Muzeum Świętokrzyskiego w 1945 roku. Pozostałe zachowane elementy (jeszcze jeden półmisek i osiem głębokich talerzy) bezpiecznie spoczywają w magazynie działu rzemiosła artystycznego. Zastawa, która niestety nie przetrwała w całości zawieruchy wojennej, została zamówiona w roku 1816 dla młodego ordynata Aleksandra Wielopolskiego (1803-1877), zapewne przez jego matkę Eleonorę z Dembińskich. To właśnie w roku 1816 zaledwie trzynastoletni Aleksander po śmierci swego ojca Józefa Stanisława został XIII ordynatem pińczowskim, mimo iż faktycznie objął ordynację kilka lat później w roku 1924. Z Chrobrza uczynił jej główny ośrodek i siedzibę, w której zbudował klasycystyczny pałac według projektu Henryka Marconiego. Systematycznie zapełniał nowo powstałą budowlę dziełami sztuki, w tym również wytworami rzemiosła artystycznego, które zapewne, podobnie jak omawiany serwis, były użytkowane na co dzień.

komplet naczyń Komplet porcelanowych naczyń, z których pochodzi waza został zamówiony w Wiedniu. Wybór wytwórni prawdopodobnie był spowodowany nie tylko wysoką renomą wytworów wiedeńskiej manufaktury. Bardziej prozaicznym powodem był z pewnością fakt, iż ciężko chory ojciec Aleksandra trzy ostatnie lata swego życia spędził w stolicy monarchii habsburskiej, a on sam tam właśnie rozpoczął edukację w Collegium Theresianum.

Wytwórnia wiedeńska powstała jako druga europejska manufaktura porcelany w 1718 roku z inicjatywy dostawcy dworu wiedeńskiego Claudiusa Innocentiusa du Paquiera. Udział w jej założeniu mieli ceramicy zbiegli z Miśni. Początkowo naśladowano w zakładzie formy porcelany miśnieńskiej i dalekowschodniej, wprowadzając jednak własny sposób zdobienia. W 1744 roku wytwórnia została sprzedana cesarzowej Marii Teresie i od tego czasu funkcjonowała jako manufaktura cesarska. Był to czas jej największego rozkwitu. Stopniowo produkowane tu przedmioty zyskiwały coraz większy rozgłos. W Polsce naczynia i figurki dekoracyjne sygnowane znakami Wiednia cieszyły się równie dużą popularnością, jak te z Miśni. Po okresie fascynacji rokokiem, kiedy to główną inspirację czerpano z wiedeńskiej wytwórni z Sèvres, pod koniec lat 70. XVIII stulecia pojawiły się w produkcji pierwsze wzory francuskiego klasycyzmu. Wkrótce stały się one niezwykle popularne i chętnie kopiowane w innych europejskich, w tym polskich, zakładach (np. w Korcu i Baranówce).  Asortyment cesarskiej manufaktury obejmował naczynia pojedyncze i w zestawach, o prostych geometrycznych kształtach. Wyróżniała je nie tylko powściągliwa forma, ale również elegancka, czasem oszczędna, a częściej bogata malatura.  Taki stan rzeczy trwał aż do lat 20. XIX wieku, kiedy to poziom wiedeńskich wyrobów zaczął się stopniowo obniżać. Omawiany serwis wykonany był zatem jeszcze w szczytowym okresie działania wytwórni. Mimo tego że zachował się on w wersji szczątkowej, widać to bardzo wyraźnie.

W większości manufaktur europejskich, w tym i w wiedeńskiej często wykonywano komplety naczyń na specjalne zamówienia, dekorując je nie tylko monogramami, ale często herbami osób, dla których były one przygotowywane. Zwykle znakom herbowym towarzyszyła dodatkowa dekoracja motywami roślinnymi, geometrycznymi itp., ale element przypisujący naczynia do danej osoby lub rodu zawsze pozostawał doskonale widoczny. Tak jest i w tym przypadku.

Waza-BaranówkaWaza, stanowiąca dominujący element kompletu obiadowego, ma prostą, wyważoną formę. Kolista stopa zwężająca się ku górze w cylindryczny trzon, zapewne była kiedyś umieszczona na sporej kolistej podstawie. Podobną budowę mają inne zachowane wazy, np. waza z Baranówki z kieleckich zbiorów, MNKi/R/2866). Korpus naczynia przybrał kształt szerokiej, mocno spłaszczonej półkuli zakończonej węższym kołnierzem, z którego wychodzą dwa zgeometryzowane uchwyty u góry płasko ścięte i łączące się długimi łukami z dolną partią korpusu. Wazę wieńczy nakrywa w kształcie nieco spłaszczonego stożka o wklęsłym profilu zakończona uchwytem w formie plastycznej szyszki osadzonej na nakładce z półplastycznych palmetek. O niezwykłej harmonii wazy decyduje elegancka złota dekoracja, na którą składają się różnej szerokości pasy i stylizowane palmetowe drzewka, ujmujące trzon i spód brzuśca. Innym akcentem barwnym jest szeroki seledynowy szlak wieńczący korpus. Umieszczono pod nim wiązany monogram AW pod dziewięciopałkową koroną margrabiowską. Należy tu zaznaczyć, że Aleksander Wielopolski, dla którego wykonano serwis, był potomkiem jedynego polskiego rodu szczycącego się tytułem margrabiowskim. W latach 1808-1818 większa część powstającej w Wiedniu porcelany była obficie złocona. W tym wypadku złoto jest użyte dość oszczędnie, co podkreśla tylko elegancką formę naczynia.

Zarówno waza, jak i pozostałe zachowane elementy serwisu, są sygnowane umieszczoną na spodzie kobaltową podszkliwną sygnaturą Wiednia – tarczą herbową z dwoma poziomymi kreskami.  Od roku 1784 towarzyszą jej dwie, a od 1800 trzy cyfry, które wskazują na rok powstania naczynia. W tym wypadku nie mamy wątpliwości, iż waza został wykonana w roku 1816, jako że obok znaku wytwórni pojawia się cyfra 816.

Waza i pozostałe elementy serwisu są częścią kolekcji Wielopolskich przechowywanej w Muzeum Narodowym w Kielcach od roku 1945.

Oprac. Magdalena Silwanowicz

 

Literatura:

  1. Neuwirth N., Porcelana wiedeńska. 1718-1864. Katalog wystawy ze zbiorów Österreichische Museum für angewandthe Kunst w Wiedniu, Warszawa 1982.
  2. Skałkowski A.M., Aleksander Wielopolski w świetle archiwów rodzinnych (29.XI. 1830-1860), Poznań 1947.
  3. Tasnadi-Marik K., Viennese Porcelain, Budapest 1971.

 

Powrót