Reprodukcja naklejona na kartonik: Wieża i dom przy kościele w Wiślicy

Reprodukcja naklejona na kartonik: Wieża i dom przy kościele w Wiślicy

W zbiorach kolekcji historycznej Muzeum Narodowego w Kielcach znajduje się  reprodukcja fotografii wykonanej przez Ignacego Kriegera pod koniec XIX wieku. Czarno-białe zdjęcie przedstawia widok na budynek kościoła, czterokondygnacyjną wieżę i parterowy dom nakryty dwuspadowym dachem. W dolnej krawędzi widnieje napis: „Wieża i dom przy kościele w Wiślicy wystawione przez Jana Seniora Dłogosza, odbudowana przez X. Kan. Strondale z końcem 1879 r.” Zaś w lewej krawędzi, na szarfie, czytamy: „J.KRIEGER, Fotograf w KRAKOWIE ul. St Jana”.

Wiślica - urbs famosissima in regno Lechitarum [znane miasto w królestwie Lechitów], jak pisał kronikarz Bogufał w rękopisie Sędziwoja (Kronice wielkopolskiej, XV w.) - do dziś kojarzy się przede wszystkim z tzw. „misą chrzcielną”, państwem Wiślan i słynną „płytą orantów”.

Znajdująca się tam obecnie świątynia - kolegiata wiślicka, została ufundowana przez Kazimierza Wielkiego w połowie XIV wieku i jest jednym z sześciu kościołów ekspiacyjnych (pokutnych), które król wzniósł na terenie Małopolski i dawnego województwa sandomierskiego jako zadośćuczynienie za zabójstwo biskupa Marcina Baryczki. Wedle przekazu Jana Długosza, między królem a biskupem krakowskim Bodzentą doszło do sporu o dziesięcinę. Oburzony kapłan wysłał do Kazimierza poselstwo w postaci wikariusza Marcina Baryczki, który miał przekazać władcy upomnienie dotyczące jego niemoralnego prowadzenia oraz informację o grożących mu karach kościelnych. Długosz podaje, iż porywczy król kazał aresztować posłańca i utopić go w Wiśle.

Świątynię zbudowano z kamienia ciosowego. Do wnętrza budowli prowadzi ostrołukowy portal, którego drzwi okute są w skośną kratę z antabą i ozdobione rozetą z XV wieku. Nad portalem umieszczona jest płaskorzeźbiona tablica erekcyjna z przedstawieniem Kazimierza Wielkiego. Król klęczy przed Madonną z Dzieciątkiem ofiarowując jej model świątyni. Za nim znajduje się postać biskupa krakowskiego Bodzanty. Tablica powstała w 1464, w przeszło sto lat po ufundowaniu kościoła, o czym dowiadujemy się z umieszczonego na niej napisu: „Anno Domini MCCCI (1350) princeps excellentissimus Kasimirus secundus, Dei gratia Polonorum rex, ecclesiam sanctae Mariae Vislicensis quadro fabricavit lapide; cujus beneficii memor clerus vislicensis et populus decus sui operis, anno Domini MCCCCLX guarto (1464) aureis inskripsit litteris” [Roku Pańskiego 1350 najjaśniejszy książę Kazimierz II, z Bożej Łaski król Polski, kościół ku czci NMP z ciosowego kamienia funduje w Wiślicy, o czym przypomina w 1464 roku ta inskrypcja]. 

Karta pocztowa: Tablica erekcyjna kolegiaty wiślickiej; Drukarnia „Jedność”, Kielce, 1914-1938; druk, karton; 14 x 9 cm; MNKi/H/2388/10

Inicjatorem upamiętnienia fundacji był Jan Długosz, który pełnił w Wiślicy funkcję kanonika. Podczas I wojny światowej, w 1915, świątynia została poważnie uszkodzona przez austriacką artylerię. Zniszczono fasadę zachodnią, z wieżami pochodzącymi jeszcze z XIII-wiecznej świątyni romańskiej. Kościół odbudowano w latach 20. według projektu Adolfa Szyszko-Buhusza.

Karta pocztowa: Ruiny kościoła w Wiślicy. Wnętrze; autor nieznany; Polska; ok. 1915 r.; druk, karton; 14x9 cm; MNKI/H/2388/9

Ciekawostką pozostaje fakt, że w podziemiach kościoła znajdują się pozostałości po dwóch wcześniejszych kolegiatach – pierwszej pw. Narodzenia NMP, ufundowanej przez Henryka Sandomierskiego w II poł. XII w, oraz drugiej, nieco większej pw. Trójcy Świętej, z początku wieku XIII.

Jan Długosz ufundował również widoczną na fotografii po lewej stronie dzwonnicę oraz stojący naprzeciwko – Dom Długosza. Ksiądz Jan Wiśniewski – słynny duchowny-regionalista, w ten sposób opisywał wiślicką dzwonnicę: „Do połowy jest wystawiona z ciosu, zaś w górnej części z cegły. Szczyt stanowią cztery ostrołukowe faciaty, z środka których wstrzela ostra wieżyca. Niby gzyms koronkowy tworzą tarcze z herbami Długosza, Oleśnickiego, także Jastrzębiec, Grzymała, Ogończyk i inni [...]”. Niestety podczas działań wojennych również i wieża uległa kolosalnym zniszczeniom „podziurawiona, pozostała pusta... sterczą tylko same ściany”, pisał dalej ks. Wiśniewski.

Tzw. Dom Długosza został wzniesiony w 1460 roku na użytek kanoników i wikariuszów kolegiaty. W domu tym była „biblioteka, 3 sale, 6 pokojów, kuchnia, łaźnia, sudnia, wygoda itp.”. Budynek był pokryty dachówką, która uchroniła go od pożaru w 1471 roku. Do dziś w sieni, korytarzu i pokojach zachowały się belkowane stropy z resztkami malowideł. W północno-zachodniej części budynku odkryto unikatową gotycką polichromię z końca XV wieku, przedstawiającą Zmartwychwstałego Chrystusa oraz kobiety z krzyżem. W środku znajduje się postać klęczącego mężczyzny (przypuszczalnie samego Jana Długosza) otoczona aureolą z gotyckim napisem „Boże zmiłuj się na nami”. Warto zauważyć, że wiślicki Dom Długosza jest jednym z trzech takich istniejących w Polsce (obok Sandomierza i Krakowa).

Wiślica, niegdyś prężnie rozwijające się miasteczko, po powstaniu styczniowym, w 1869 roku, utraciła prawa miejskie i stała się jedną z wsi położonych na Ponidziu. Nie ulega jednak wątpliwości, że na kartach tej małej miejscowości zapisała się wielka historia.

Oprac. Justyna Dziadek

Bibliografia:

M.R. Witanowski, B. Chlebowski, Wiślica, w: Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich, t. XIII, red. B. Chlebowski, Warszawa 1893, s. 573-577

J. Wiśniewski, Historyczny opis kościołów, miast, zabytków i pamiątek w pińczowskiem, skalbmierskiem i wiślickiem, Marjówka 1927 (Reprint: Kielce 2000). s. 421-461.

P. Kardyś, Wiślica w średniowieczu i w okresie wczesnonowożytnym. Studia z dziejów miasta, Kielce 2006.