Kapalin - hełm husarski

Kapalin – hełm husarski
Polska, 2. poł. XVI w.
blacha stalowa, kucie, nitowanie
wys. 22 cm
MNKi/B/656

Kapalin to rodzaj hełmu, który kształtem przypomina kapelusz. Znany był od starożytności, a we wczesnym średniowieczu cieszył się uznaniem m.in. u Franków. Od XIII w. zyskał popularność w całej Europie i noszony był głównie przez piechotę
aż do XVI w.  Kapalin z kolekcji militariów Muzeum Narodowego w Kielcach należy do odmiany husarskiej. W porównaniu do wzorów średniowiecznych jest na tyle innowacyjny, że można go uznać za odrębny twór płatnerski. W zbiorach polskich zachowała się niewielka liczba podobnych obiektów, więc egzemplarz kielecki uchodzi za unikatowy.

Husaria była znana w Polsce już od początku XVI w. Pierwsi husarze nazywani racami pochodzili z Węgier, chociaż uważa się, że byli to żołnierze serbscy. Z czasem formacja ta nabrała jednak całkowicie narodowego charakteru. Ostatecznie wyodrębnienie husarii jako nowego rodzaju polskiej jazdy nastąpiło na mocy uniwersału króla Stefana Batorego z 23 czerwca 1576 r. Wówczas husarze zaczęli używać lekkich folgowych zbroi i hełmów. Kapaliny nazywano kłobukami, ze względu na podobieństwo do cywilnego nakrycia głowy o tej samej nazwie.

Kapalin kielecki wyróżnia się szerokim, sześciofolgowym nakarczkiem nitowanym do spodniej części ronda oraz  śrubą z motylowym uchwytem w czołowej części dzwonu. Śruba pozwalała na zmianę położenia nosala, zgodnie z nazwą chroniącego nos, często wraz  z większą częścią twarzy. W opisywanym egzemplarzu ten element się nie zachował. Brak jest również policzków. Odkuty z blachy dzwon wykonano z dwóch połówek nitowanych wzdłuż grzbietu, co było powszechną praktyką. Widoczne są nity mocujące niezachowane materacowanie. Ozdobę hełmu stanowi kształt kanelur i żeber na dzwonie. Elementy te stanowią również wzmocnienie konstrukcji.

Z tyłu dzwonu znajduje się tuleja na pióropusz, który wykonywany był z piór pawich lub strusich.  Obiekt pochodzi z kolekcji Mariana Ney-Bigo (1925–2000), żołnierza Polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie, mieszkającego po wojnie w USA. Kapalin podarowała Muzeum jego żona Irena, wraz licznymi pamiątkami po swoim ojcu, gen. Juliuszu Zulaufie i pozostałymi obiektami z  kolekcji męża.

Oprac. Michał Biłejszys

Bibligrafia:

1. Donatorzy Muzeum Narodowego w Kielcach, Kielce 2008.
2. Gradowski M., Żygulski Z. jun., Słownik uzbrojenia historycznego, Warszawa 2000.
3. Kwaśniewicz W., Leksykon dawnego uzbrojenia ochronnego, Warszawa 2005.
4. Żygulski Z. jun., Husaria polska, Warszawa 2000.
5. Żygulski Z. jun., Broń w dawnej Polsce na tle uzbrojenia Europy i Bliskiego Wschodu, Warszawa 1982.