Klamra do pasa z wizerunkiem Tadeusza Kościuszki

Polska, 1862
blacha srebrna, szkło
wys. 6,8 cm, szer. 11 cm
MNKi/B/203

 

 

 

Z okazji 155. rocznicy wybuchu powstania styczniowego prezentujemy klamrę, należąca do kolekcji militariów Muzeum Narodowego w Kielcach. Obiekt został wykonany ze srebrnej blachy trybowanej w motyw liści akantu. Pośrodku w nieregularnym kartuszu znajduje się wachlarzowe panoplium zawierające szable, piki, sztandary, bagnety oraz dwie lufy armatnie wraz z licznymi kulami. Na tle panoplium umieszczono za szkłem, w owalnym wycięciu, kolorową miniaturę portretu popiersia Tadeusza Kościuszki, wykonaną techniką akwareli na papierze. Postać przedstawiono na niebieskim tle. Naczelnik jest ubrany w białą sukmanę chłopską, w której wjechał do Krakowa po zwycięstwie pod Racławicami aby uwidocznić uznanie dla bohaterstwa kosynierów. Od prawego ramienia biegnie ukośnie przez pierś pas ze sprzączką. Na szyi czarna chusta, pod którą przypięte odznaczenia. Z przedstawień o większym formacie wiadomo, że są to: order Virtuti Militari oraz order Cyncynata, mający postać złotego orła. To drugie odznaczenie Kościuszko otrzymał jako wyraz uznania zasług w wojnie o niepodległość Stanów Zjednoczonych.    

Sukmana na portrecie przypomina o poglądach Kościuszki w kwestii chłopskiej. Jak miał powiedzieć: „Za samą szlachtę bić się nie będę, chcę wolności dla całego narodu i dla niej wystawię tylko me życie”. Wydany podczas insurekcji uniwersał połaniecki obiecywał m.in. zapewnić chłopom wolność osobistą i ograniczyć pańszczyznę. Chociaż upadek powstania położył kres tym reformom, to wizerunek Kościuszki jako bojownika o wolność wszystkich obywateli został utrwalony w powszechnej świadomości i był chętnie wykorzystywany w prasie konspiracyjnej przez cały okres zaborów. Przykład stanowi czasopismo „Kosynier” z 1862 r., którego treść skierowana była do chłopów i rzemieślników.

Nakrycie głowy stanowi obszyta czarnym futrem rogatywka z czerwonego sukna z przypiętym pojedynczym białym piórem. Na dolnym rancie widoczna punca z datą 1862 i zatartą literą, oznaczającą miasto będące miejscem powstania. Opisany powyżej znak probierni pozwala ustalić, że klamrę wykonano na terenie zaboru austriackiego, natomiast data sugeruje, że przedmiot wykonano dla uczczenia siedemdziesiątej rocznicy wojny w obronie Konstytucji 3 maja. Na odwrocie znajduje się zapięcie w postaci blaszki z antabką. Na jego powierzchni odbito znak próby ze słabo czytelnymi inicjałami złotnika.

Zwyczaj noszenia wizerunków Kościuszki zapoczątkowany został już w 1792 r., po sukcesie w bitwie pod Dubienką. Poza klamrami do pasów wykorzystywane były również na ozdobach do bandolierów, obrączkach, medalionach i tabakierach. Należy nadmienić, że przedmioty tego typu były również wręczane przez samego naczelnika w uznaniu męstwa na polu bitwy lub za pomoc ludności cywilnej. Wiadomo, że generał Henryk Dąbrowski otrzymał obrączkę z napisem: „Oyczyzna obrońcy swemu 28. sierpnia pod Powązkami”. Do wyrobu takich obrączek używano złota z przetopionych orderów Virtuti Militari, przysłanych we wrześniu 1794 r. przez króla Stanisława Augusta Poniatowskiego. W XIX w. Kościuszko zaczął pojawiać się także na przedmiotach codziennego użytku jak fajki, filiżanki czy przyciski do papieru. Elementy rynsztunku w typie prezentowanej klamry były szczególnie popularne w okresie powstania styczniowego.

 

Oprac. Michał Biłejszys

Bibliografia:

  1. de Latour R., Główka J., Waffen aus vier Jahrhunderten. Europäische und orientalische Waffen aus der Sammlung des Nationalmuseums Kielce. Katalog zur Ausstellung im Museum Höxter-Corvey, Mai-November 1999. Broń europejska i wschodnia ze zbiorów Muzeum Narodowego w Kielcach. Katalog wystawy w Muzeum Höxter-Corvey, Maj-Listopad 1999, Höxter 1999, s. 96.
  2. de Latour R., Broń katalog zbiorów, Kraków 1981, s. 146.                                                                                                                                                               
  3. Gradowski M., Dawne złotnictwo.Technika i terminologia, Warszawa 1980.
  4. Kieniewiczowa G., Pamiątki powstań narodowych w zbiorach Muzeum Historycznego m.st. Warszawy, Warszawa 1988.                                                                                                                                                                                            
  5. Kwaśnik-Gliwińska A., Najcenniejsze zabytki Muzeum Narodowego w Kielcach, Kielce 2008, s. 288.
  6. Powstanie kościuszkowskie i jego naczelnik. Tradycja i współczesność. Zbiory Muzeum Wojska Polskiego, Warszawa 2017.

 

Powrót