Julian Cegliński, Zamek w Szydłowcu

Zamek w SzydłowcuJulian Cegliński, Zamek w Szydłowcu, 1863
wg rysunku Alfreda Schouppé
lit., pap., 20,5 x 29,5
sygn. na ryc. l.d.: Rysował z natury Schouppé, litografował Cegliński,
p.d. Odbito w Lit. M. Fajansa w Warszawie
napis nad ryc. śr.: R.1861, pod ryc. śr.: 2, niżej: ZAMEK W SZYDŁOWCU
MNKi/GR/2733

 

Prezentowana rycina wraz z trzema innymi litografiami autorstwa Juliana Ceglińskiego została zakupiona do zbiorów Muzeum w 1967 roku.


Julian Cegliński (1827–1910), malarz, litograf, absolwent warszawskiej Szkoły Sztuk Pięknych, artysta związany z grupą warszawskich pejzażystów skupionych wokół Marcina Olszyńskiego, tzw. warszawską cyganerią malarską, do której należeli m.in. Wojciech Gerson, Alfred Schouppé, Franciszek Kostrzewski. Był obok wymienionych twórców jednym ze współzałożycieli Towarzystwa Zachęty Sztuk Pięknych w 1860 roku. Wraz z przyjaciółmi odbywał piesze wędrówki krajoznawcze rysując i malując motywy krajobrazowe oraz widoki architektury. Jego liczne rysunki wysoko oceniane, jako „odznaczające się na ogół piękną techniką”, pojawiały się m.in. na łamach „Tygodnika Ilustrowanego” (na okładce pierwszego numeru tego czasopisma, wydanego 1 października 1859 roku, znalazł się właśnie rysunek Juliana Ceglińskiego). W charakterze rysownika pracował również w zakładach litograficznych Adolfa Pecqa, Adama Dzwonkowskiego oraz Maksymiliana Fajansa, wydawcy słynnego Albumu widoków historycznych Polski według rysunków Napoleona Ordy.

Cegliński wykonał litografię przedstawiającą zamek w Szydłowcu na podstawie rysunku cenionego pejzażysty Alfreda Schouppé (1812–1899). Znalazła się ona w albumie Krajobrazy Polskie wydanym z inicjatywy Towarzystwa Zachęty Sztuk Pięknych w 1863 roku przez Zakład Artystyczno-Litograficzny Maksymiliana Fajansa. Zapowiedzi tej publikacji pojawiły się na łamach „Kuriera Warszawskiego” w maju 1863 roku.  Album miał być przygotowany z litografii „wykonanych podług rysunków Alfreda Schouppégo z podróży jego po kraju, z tekstem Władysława Ludwika Anczyca [założyciela i redaktora tygodnika „Wędrowiec”], o historycznej lub legendowej treści”, a wśród zamieszczonych grafik wymieniane są: Dąb historyczny w Guzowie, Nowy Targ, Suchedniów, Wąchock, Kościół w Chochołowie. Warto dodać, że każdy tom albumu składał się z dziesięciu zeszytów, w których znajdowały się trzy litografie oraz trzy karty tekstu. Poszczególne zeszyty sprzedawano w cenie 9 złp. Przy zamówieniu całego albumu zeszyty kosztowały
7 złp. Można było również nabyć pojedyncze litografie za kwotę 3 złp. Przy zakupie 10 sztuk udzielano 10% rabatu. Sprzedaż była prowadzona w Biurze Towarzystwa Zachęty Sztuk Pięknych w Warszawie oraz większych księgarniach w kraju i za granicą. Tematyka zamieszczonych w albumie litografii odzwierciedlała zainteresowania ówczesnych artystów i oczekiwania odbiorców. Odczuwalna w sztuce XIX wieku potrzeba odwoływania się do przeszłości uciemiężonego i zniewolonego przez zaborcę narodu wyrażała się m.in. w utrwalaniu ważnych pod względem historycznym i sentymentalnym miejsc i budowli. A grafika, jako forma artystycznego wyrazu, która mogła być powielana, odegrała czołową rolę w popularyzacji i rozpowszechnianiu wiedzy na temat zabytków architektury narodowej.

Szydłowiecki zamek został wzniesiony pod koniec XV wieku i rozbudowany w latach 1510–1520 w stylu wczesnorenesansowym przez Mikołaja Szydłowieckiego, podskarbiego wielkiego koronnego. W trakcie późnorenesansowej i manierystycznej przebudowy prowadzonej od 1619 roku przez Albrechta Władysława Radziwiłła, kanclerza litewskiego, zyskał ostateczny kształt, w jakim zachował się do dzisiejszego dnia.

Ostatnia właścicielka zamku i miasta – księżna Anna Sapieżyna – sprzedała włości szydłowieckie Skarbowi Królestwa w 1828 roku. W niszczejącym od lat 30-tych XIX wieku zamku zamierzano urządzić fabrykę sukna lub szkołę. W połowie wieku budynek wykorzystywano na Skład Zbożowy Dzierżawcy Dóbr Rządowych, a częściowo zamieszkiwały go osoby prywatne. W 1863 roku zamek został przejęty na własność przez przemysłowca Maurycego Engemana, który urządził w nim skład piwa.

Rycina powstała w okresie, w którym zamek przestał pełnić funkcję rezydencji magnackiej, ale budził zainteresowanie jako świadectwo minionej epoki. Na pierwszym planie ukazany został pagórkowaty teren wokół fosy, gęsto porośnięty trawą, roślinnością nadbrzeżną i drzewami. Nad brzegiem trzy postacie kobiece potraktowane sztafażowo nabierają wodę. Na dalszym planie dominuje bryła zamku na wyspie pośród drzew. Wysoka, prostopadłościenna, murowana budowla, kryta dwuspadowym dachem, została ujęta od strony północno-zachodniej. Płaskie elewacje urozmaicają nieregularnie rozstawione okna. Z prawej strony widoczna jest czworoboczna wieża bramna kryta namiotowym daszkiem, do której prowadzi przerzucona nad wodą kładka, w oddali zaś widoczny jest kamienny most na filarach. W tle roztacza się częściowo zasłonięty drzewami widok miasta z wieżą i attyką ratusza oraz dwuspadowym dachem kościoła farnego.

Artysta pokazał rezydencję w ujęciu krajobrazowym, z oddalenia, akcentując monumentalizm budowli, a jednocześnie starając się oddać piękno otaczającego ją parku. Ten efekt malowniczości, jaki pragnął osiągnąć, sprawił, że odstąpił w pracy od wiernego obrazowania rzeczywistości.  Fosa otaczająca wyspę, na której stoi zamek, została wydatnie poszerzona, zaś bujna roślinność „zamkowego ogrodu” rosnąca swobodnie i „dziko” przywodzi na myśl romantyczne założenia angielskie i jest niewątpliwie kreacją autora.

Rysunek Alfreda Schouppé stał się inspiracją dla innych twórców. W czasopiśmie „Kłosy” z 1867 roku można odnaleźć drzeworyt J. Waltera, pokazujący ten urokliwy zabytek architektury w zbliżonym ujęciu, ale nieco innej konwencji.

 

 

 

 

 

 

Zamek w Szydłowcu, drzeworyt J. Waltera według rysunku A. Schouppé, w: „Kłosy” 1867, nr 128, s. 300
[ilustracja udostępniona przez Wojewódzką Bibliotekę Publiczną im. Witolda Gombrowicza w Kielcach]

 

 

 

 

 

 

 

Zamek w Szydłowcu od strony północno-zachodniej
Fot. Małgorzata Osobińska

 

Oprac. Małgorzata Osobińska, Dział Rycin

 

Bibliografia:

D. Paprocka, Szydłowiec, Kraków 1983
E. Skotniczna, Popularyzacja zabytków ojczystych w grafice polskiej XIX wieku, „Ochrona Zabytków” 2013, [R.] 66, nr 1/4, s. 327–347
„Kurier Warszawski” 1863, nr 102, s. 477
„Kurier Warszawski” 1863, nr 106, s. 502
L. Tessaro-Kosimowa, Historia litografii warszawskiej, Warszawa 1973
W. Ozdoba-Kosierkiewicz, Ryciny polskie w zbiorach Muzeum Narodowego Kielcach
„Rocznik Muzeum Narodowego w Kielcach” 1984, t. 13, s. 209–232
Polski słownik biograficzny, t. 3, Kraków 1937, s. 219

Powrót