Rowerzysta X
rowerzysta xRowerzysta X
Mieczysław Wejman, 1965
akwaforta, papier
wym. 53,5 x 76,3 cm
sygn. p.d: Mieczysław Wejman 1965
l.d.: Rowerzysta X, ś.:17/50
MNKi/GR/2137
zakup 1981
 
 
 
 

Prezentowana praca należy do cyklu Rowerzysta, zaliczanego do kanonu najwybitniejszych dzieł polskiej sztuki XX wieku, którym Mieczysław Wejman zainicjował nurt grafiki metaforycznej.

 

Mieczysław Wejman urodził się 19 maja 1912 roku w Brdowie na Kujawach. Po ukończeniu studiów na warszawskiej Akademii Sztuk Pięknych (dyplom na Wydziale Malarstwa w 1946 roku), związał się zawodowo z Akademią Sztuk Plastycznych w Krakowie (profesor, twórca Wydziału Grafiki, rektor ASP). Jako artysta wypowiadał się w zakresie grafiki, malarstwa sztalugowego, dekoracyjnego oraz ilustracji książkowej. Za swoją twórczość otrzymywał liczne nagrody, m.in. na Ogólnopolskich Wystawach Grafiki Artystycznej w Warszawie (I w 1956, II w 1959), Nagroda Muzeum Sztuki Nowoczesnej w Belgradzie na IV Międzynarodowej Wystawie Grafiki w Lublanie (1961), Nagroda Krytyki na Wystawie Polskiej Grafiki Współczesnej w Essen (1965), Nagroda Państwowa I stopnia za wybitne osiągnięcia w grafice, a w szczególności za cykl akwafort Rowerzysta (1966), nagrody na I i II Międzynarodowym Biennale Grafiki w Krakowie (1966, 1968). Pracę dydaktyczną i artystyczną łączył z aktywnością społeczną: był Prezesem Zarządu Głównego Związku Polskich Artystów Plastyków oraz Prezesem Związku Polskich Artystów Malarzy i Grafików; uczestniczył w pracach Komisji Nagród Ministerstwa Kultury i Sztuki. Odegrał istotną rolę w organizacji w 1960 roku Ogólnopolskiego Biennale Grafiki w Krakowie, przekształconego w 1966 roku w Międzynarodowe Biennale – imprezy skupiającej najlepszych grafików z kraju i z zagranicy. Brał udział w konferencjach, był autorem szeregu publikacji z zakresu historii i teorii sztuki. Zmarł 27 listopada 1997 roku.

 

Artysta znany był z tego, że pracował cyklami. Rowerzysta to najpopularniejszy, wielokrotnie nagradzany i najważniejszy zespół prac Wejmana. Składa się z 27 plansz graficznych, wykonanych w latach 1964–1970. Większość stanowią akwaforty. Noszą one tytuł cyklu, oraz rzymską numerację, a późniejsze plansze również literkę „a”. W katalogach wystaw z lat 80. (Radom, Sandomierz) można znaleźć odrębne tytuły poszczególnych prac, np. prezentowana grafika Rowerzysta X została nazwana Pogarda.

Ostatecznie jednak twórca nie zdecydował się tytułować plansz, nie chcąc narzucać narracji. Nawet numeracja, która nie oddaje chronologii powstawania, wprowadza pewną dowolność w zestawianiu i interpretacji prac przez odbiorcę.

Elementem spajającym cykl jest główny bohater – Rowerzysta, uosobienie człowieka współczesnego, osamotnionej, niezależnej jednostki, która nieustannie narażana jest na starcie z „maszynerią współczesnego świata, nasyconego mnogością ludzi i przedmiotów”.

                                                                     

Sam Mieczysław Wejman pisał:

„Pamiętając o tym, że jedną z istotnych funkcji sztuki jest tworzenie symboli, starałem się znaleźć proste wskazanie plastyczne, że chodzi o człowieka współczesnego, jako indywiduum. Rower – maszyna zbudowana z elementów nowoczesnej techniki, sprzężona z człowiekiem, w swoim rodzaju doskonała – pomyślany jest i przeznaczony dla jednego człowieka. Określa siebie i jego w kategoriach indywidualnych”.

 

Plansza nr X przedstawia mężczyznę, oddanego schematycznie, bez twarzy, leżącego na prawym boku, z przewróconym rowerem. Jego postawa, gesty sygnalizują bezradność w zderzeniu z rozbitym samochodem. Tę horyzontalną kompozycję zaburza element wertykalny po prawej stronie – pokazana fragmentarycznie od tyłu postać kobieca (wizerunek żony artysty), w butach na wysokim obcasie, małymi krokami zmierzająca w kierunku „poszkodowanego”.

 

W zbiorach Działu Rycin MNKi znajduje się jeszcze jedna praca z cyklu – Rowerzysta VIII a.

 

 

Oprac. Małgorzata Osobińska

 

Literatura:

 

Gryglewicz T., Kraków i artyści. Teksty o malarzach i grafikach środowiska krakowskiego drugiej połowy wieku XX, Kraków 2005.

Olkiewicz J., Mieczysław Wejman, Warszawa 1965.

Mieczysław Wejman. Rowerzysta: akwaforty i szkice z lat 1957–1971, katalog wystawy, Kraków 2006.

Mieczysław Wejman, Rowerzyści, katalog wystawy, Galeria 37,2, Radom 1980.

Mieczysław Wejman rozmawia z Redakcją, „Projekt” 1983, nr 5–6, s.17–21.

 

Powrót