Przęślik tkacki z łupku owruckiego

Przęślik tkacki z łupku owruckiego
Pełczyska, pow. pińczowski
wczesne średniowiecze
łupek owrucki
wys. 1,3 cm; śr. 2,6 cm; śr. otworu 0,8 cm
MNKi/A/378 

W zbiorach Działu Archeologii Muzeum Narodowego w Kielcach znajduje się przęślik wykonany z łupku owruckiego. Ten średniowieczny zabytek został przypadkowo odkryty w 1917 roku w miejscowości Pełczyska w powiecie pińczowskim.

Przęśliki to nieduże zabytki należące do grupy przedmiotów wykorzystywanych w pradziejach i średniowieczu w trakcie czynności związanych z pozyskiwaniem przędzy. Wyroby te mają postać krążka z centralnie umiejscowionym otworem, dzięki któremu nakładano je na drewniany trzpień wrzeciona. Tak „zamontowany” przęślik miał na celu jego obciążenie, wydłużenie ruchu obrotowego oraz utrzymanie stałej prędkości. Dobór parametrów, połączonych ze sobą przedmiotów, nie był przypadkowy – wymagał wiedzy i doświadczenia. Odpowiednio dostosowana średnica oraz waga przęślika pozwalały uzyskać przędzę o różnej grubości i stopniu skręcenia. Jakość nici zależała nie tylko od użytego materiału, ale również od prędkości obracania się wrzeciona. Im szybszy ruch, tym przędza była mocniej skręcona.

Przęśliki najczęściej wykonywano z gliny, chociaż spotykane są okazy z bursztynu, metalu, drewna, a nawet kamienia. Szczególnym typem form, odkrywanych na ziemiach polskich, są egzemplarze z łupku owruckiego, którego wychodnie znajdują się na terenie Ukrainy w pobliżu miejscowości Oprócz. Materiał ten, ze względu na swą ciekawą barwę wpadającą w odcienie od brunatnoczerwonego do kremowego, był cenionym surowcem powszechnie wykorzystywanym na terenie wczesnośredniowiecznej Rusi do produkcji różnych przedmiotów, takich jak elementy architektoniczne, krzyżyki, a nawet sarkofagi.

Oprac. dr Beata Polit

Bibliografia

Przymorska-Sztuczka M., Przęśliki i ciężarki tkackie – niedoceniane źródła archeologiczne do poznania włókiennictwa społeczności łużyckich, „Śląskie Sprawozdania Archeologiczne” 2018, t. 60/1, s. 349–364.

Wołoszyn M., Florkiewicz I., Jusupović A., Michalik M., Paszkowski M., Kuligiewicz A., Osiadacz M., Pavlenko S., Tomaševskij A., Między skryptorium a laboratorium. Przęślik z Czermna (badania 1952 roku) w świetle analiz archeologicznych, geologicznych i paleogeograficznych, w: Od Bachórza do Światowida ze Zbrucza. Tworzenie się słowiańskiej Europy w ujęciu źródłoznawczym. Księga jubileuszowa Profesora Michała Parczewskiego, red. B. Chudzińska, M. Wojenka, M. Wołoszyn, Kraków–Rzeszów 2016, s. 597–612.