Portret Jana Wielopolskiego wojewody krakowskiego

Przed 1668
Malarz nieznany
Napis w kartuszu rokokowym zwieńczonym koroną pięciopałkową w lewym dolnym rogu: "Joannes / Wielopolski / Palatinus / Cracoviensis"[Jan Wielopolski wojewoda krakowski]
Olej, płótno
228 x 119 cm
Nr inw. MNKi/M/1604

W zbiorach Muzeum Narodowego w Kielcach znajduje się zbiór 75 muzealiów pochodzących z kolekcji rodziny Wielopolskich ordynatów pińczowskich. Zespół, na który składają się obrazy, grafiki i rzemiosło artystyczne, znalazł się w Muzeum Świętokrzyskim tuż po II wojnie światowej, jako tzw. mienie podworskie, następnie w 2006 roku zwrócony właścicielom, a w 2008 roku, dzięki dotacji władz samorządowych województwa świętokrzyskiego, został zakupiony do zbiorów Muzeum.
 
Najważniejszą częścią kolekcji jest blisko 50 portretów stanowiących galerię portretów przedstawicieli rodziny począwszy od XVI, na
I połowie XX wieku skończywszy. Prezentowany w tym tygodniu obraz otwierający poczet najważniejszych osobistości rodziny Wielopolskich, stanowi charakterystyczny dla portretu sarmackigo typ wizerunku – ujętego w całej postaci, na tle wnętrza pałacowego, ukazującego portretowanego w pozie pełnej godności, ubranego w paradny strój polski podkreślający jego wysoki status społeczny.
 
Jan hrabia Wielopolski herbu Starykoń (ok. 1605 - 1668). (1590 - 1668) był synem Kaspra Wielopolskiego i Elżbiety Broniewskiej, pierwszym hrabią i autorem potęgi  rodu, ojcem Jana – kanclerza wielkiego koronnego.

Dziedzic Kobylanki i całego majątku zgromadzonego przez ojca w woj. krakowskim. Kształcił się od 1620 roku w Akademii Krakowskiej, przebywał też na dworze króla Władysława IV, gdzie nawiązał przyjazne stosunki m.in. z Jerzym Lubomirskim i Kazanowskimi. W roku 1649 ożenił się z posażną Zofią Kochanowską, córką Jana chorążego koronnego i starosty stężyckiego, kozienickiego oraz libuskiego. Jej posag oraz kolejne zakupy pozwoliły mu na znaczne powiększenie majątku. Sprzedał dobra w powiecie krakowskim, nabył kilka kluczy dóbr: klucz 12 tzw. wsi ruskich od Małego Beskidu po Żmigród, klucz strzyżowski, Pieskową Skałę, majątki w Sądeckiem od Ujejskich. Kupił także dobra Obory w pobliżu Warszawy. Posiadł także nieruchomości w Krakowie, w tym pałac przy Placu Świętego Ducha (dzisiejszy magistrat), w którym rezydował jako wojewoda. Znaczne dochody zapewniała mu dzierżawa intratnych królewszczyzn, były to m.in.: od 1648 roku żupy solne wielicka i bocheńska, krakowskie (w latach 1665-1668), starostwa bieckie (od 1639), bocheńskie (od 1645 r.), nowatorskie i warszawskie (otrzymane od Jana Kazimierza w roku 1659 za zasługi). W 1660 roku jako starosta Warszawy, chcąc poprawić stan finansów miasta dokonał parcelacji zarówno jego gruntów, jak folwarku miejskiego. Następnie wydzierżawił place mieszczanom, szlachcie i magnatom, przy tej okazji w 1667 roku pozyskał dla siebie trzy działki powiększając majątek o cenny teren położony między ulicami Elektoralną, Żabią, Graniczną, Grzybowską i Ciepłą.

Konsekwentnie dążył także do podniesienia rangi rodziny. Nabycie za ogromną sumę w 1655 roku od Zebrzydowskich Pieskowej Skały wykorzystał do stworzenia legendy o starożytności rodu. Posiadłość należała wcześniej do starożytnego rodu Szafrańców pieczętujących się takim samym, jak Wielopolscy, herbem Starykoń, co umożliwiło im identyfikowanie się z tym szacownym rodem. Ukoronowaniem jego wysiłków było uzyskanie podczas pobytu w Wiedniu od cesarza Ferdynanda III dziedzicznego tytułu hrabiego Świętego Cesarstwa Rzymskiego na Pieskowej Skale, także indygenatów czeskiego i węgierskiego.

Jan budując potęgę finansową rodziny, dbał także o rozwój swojej kariery politycznej. Uczestniczył w sejmikach, był dziesięciokrotnie wybierany posłem na sejm, 4 razy marszałkiem sejmiku proszowskiego. Szlachta woj. krakowskiego na sejmikach w Proszowicach
w roku 1658 wysuwała go do nagrody za zasługi wojenne i dyplomatyczne. Od roku 1650 czynił bezskuteczne starania o pozyskanie urzędu podkanclerza koronnego (oferował za to stanowisko 130 000 złotych polskich). W 1655 roku, po śmierci Michała Stanisława Tarnowskiego, uzyskał kasztelanię wojnicką – jedną z najważniejszych kasztelanii w kraju. Stał się zatem pierwszym senatorem
w rodzinie. Po dwunastu latach doczekał się w końcu nagrody za zasługi wojenne i poparcie króla podczas rokoszu Lubomirskiego – otrzymał województwo krakowskie.

Zajmował się także dyplomacją. W 1648 roku gościł w siedzibie rodowej w Kobylance posłów księcia Siedmiogrodu Jerzego Rakoczego, rok później był u niego z poselstwem w sprawie wystąpienia przeciwko Chmielnickiemu. Jako ceniony dyplomata, w roku 1656 (wraz
z Janem Leszczyńskim i Janem Andrzejem Morsztynem) został wysłany z poselstwem do Wiednia dla zawarcia traktatu z Austrią przeciwko Szwedom. Słynął też z odwagi na polu bitwy. Podczas potopu szwedzkiego uratował Biecz z rąk zwolenników króla Karola Gustawa. Walczył także ze swoją chorągwią u boku Jerzego Lubomirskiego.

Był gorliwym katolikiem, popierał reformatów bieckich i krakowskich, jako wojewoda biecki przyczynił się do wydalenia arian. Podczas pobytu w Rzymie otrzymał od papieża Urbana VIII obraz Jezusa ukrzyżowanego wykonany na wzór dzieła watykańskiego, umieścił go we dworze kobylańskim.

Ufundował zakonowi reformatów m.in.: kościół i klasztor w Bieczu, w 1645 roku kościół św. Anny i klasztor, w 1660 roku zakupił dom od rajcy krakowskiego Michała Bhema i przekazał go reformatom krakowskim w 1661 roku.

Jan Wielopolski zmarł tknięty paraliżem w 1678 roku, pozostawiając swojego jedynego syna Jana spadkobiercą majątku i potęgi rodziny.


Wystawy

    Stała ekspozycja w siedzibie MNKi: Wnętrza XVII-XVIII wieku w Sieni Górnej;
    Portret sarmacki ze zbiorów Muzeum Narodowego w Kielcach, Muzeum Okręgowe w Płocku1977;
    Polski portret XVII i XVIII wieczny ze zbiorów Muzeum Narodowego w Kielcach, MNKi 1978;
    Sarmatyzm. Sen o potędze, Muzeum Narodowe w Krakowie, 2010;

Bibliografia

    Zbiory malarstwa polskiego. Katalog Muzeum Świętokrzyskiego w Kielcach, Warszawa 1971, poz. kat. 276.
    Ozdoba-Kosierkiewicz W., Portret polski XVII- i XVIII-wieczny ze zbiorów Muzeum Narodowego w Kielcach, „Rocznik Muzeum Narodowego w Kielcach (RMNKi)”, Kraków 1982,  t. 12, s.160-162.
    Sarmatyzm. Sen o potędze, red. Biedrońska-Słota B., Muzeum Narodowe w Krakowie, Kraków 2010, s.83, kat.38, il.s.


Opracowała: dr Magdalena Tarnowska