Księga akcyj imiennych i świadectw tymczasowych (księga akcyjna)

Towarzystwo Kopalni i Hut Miedzi i Ołowiu Zofja w Miedziance Spółka Akcyjna
1904–1939
36 x 23 x 2,3 cm
MNKi/Ph/1318

Pod koniec 2022 roku Muzeum Narodowe w Kielcach zorganizowało wystawę Wynalazcy z Miedzianki poświęconą działalności Stanisława (1872–1939) i Bolesława (1875–1947) Łaszczyńskich, naukowców, wynalazców oraz przedsiębiorców, którzy założyli w 1904 roku Towarzystwo Akcyjne „Zofia”, w celu wydobycia rud miedzi w Miedziance koło Chęcin. Na ekspozycji zaprezentowano wiele unikatowych eksponatów, m.in.: dokumenty, fotografie, minerały, narzędzia górnicze oraz pamiątki rodzinne. Szczególnym obiektem na wystawie była Księga akcyj imiennych i tymczasowych (księga akcyjna). Towarzystwo Kopalni i Hut Miedzi i Ołowiu Zofja w Miedziance Spółka Akcyjna, którą po zakończeniu wystawy Anna Kulińska z Łaszczyńskich, wnuczka Bolesława, przekazała w darze do naszych zbiorów. Zapisy w dokumencie obejmują lata 1904–1939 i zawierają m.in. listę nazwisk akcjonariuszy spółki, których kapitał umożliwił uruchomienie kopalni w Miedziance i pozyskiwanie miedzi metodą elektrolizy, opatentowaną w 1902 roku przez Stanisława Łaszczyńskiego.

Wysiłki braci nie byłyby możliwie, gdyby nie współpraca z inżynierem Witoldem Morzyckim, głównym udziałowcem spółki akcyjnej. Był to rzutki przedsiębiorąca, mieszkający w Petersburgu, który dzięki koneksjom i zaradności pomógł wizjonerom z Miedzianki, angażując w ten biznes również swoją rodzinę i znajomych. Maria Łaszczyńska (żona Bolesława) tak wspomina Morzyckiego:

Z pomocą bardzo życzliwego i zaprzyjaźnionego kuzyna inż. Witolda Morzyckiego, który mieszkał i pracował w ówczesnym Petersburgu i był dobrze usytuowany materialnie, oraz jego braci Purzyckich, kolegów i rodziny żony Witolda, udało się wreszcie w maju r. 1904, po wielu trudnościach i tarapatach, założyć Towarzystwo Akcyjne Zofia dla eksploatacji rud miedzianych i ołowianych z kapitałem zakładowym 100 tys. rubli, co na owe czasy było dużą sumą (niestety jednak niewystarczającą!). Długo trwały formalności w Petersburgu, Kielcach i tu na miejscu, zaczym akcja ta pod względem prawnym była ukończoną.

Elektrolizę miedzi, wynalezioną przez Stanisława, zastosowano w miejscowości Papiernia, oddalonej 5 km od Miedzianki. Od około 1905 roku, wykorzystując siłę wody miejscowego młyna w celu wytworzenia prądu stałego, produkowano tam czysty metal z siarczanu miedzi, który otrzymywano w wyniku rozpuszczania rudy w kwasach. Jednak gdy zasoby surowca w Miedziance zaczynały wymagać instalowania kosztownych urządzeń odwadniających, sytuacja się pogorszyła i zakład funkcjonował z przerwami. Już od 1906 roku poszukiwano innych źródeł dostaw. W rozwiązanie tej kwestii szczególnie zaangażował się Morzycki, który swoją uwagę skupił na złożach miedzi rodzimej w odległym Turkiestanie (Turkestanie), uruchamiając tam kopalnię. Wysyłał również surowiec do zakładu w Papierni, ale było to niewystarczające, dlatego wspomagano się, przetwarzając złom miedziany i mosiężny, sprowadzany od handlarzy oraz odpadki z Fabryki Norblin, Bracia Buch i T. Werner w Warszawie.

Jednak rosnące trudności finansowe doprowadziły w 1908 roku do zamknięcia zakładu produkującego miedź elektrolityczną. W czasie pierwszej wojny światowej okupanci austriaccy doszczętnie wyeksploatowali złoże miedzi. W 1925 roku uruchomiono kamieniołomy w Miedziance i Ołowiance, eksploatując wapień na topnik wielkopiecowy dla hut śląskich oraz produkcję „marmurów”.

Spółka Akcyjna „Zofia” funkcjonowała formalnie do śmierci Bolesława Łaszczyńskiego w 1947 roku.

W tekście wykorzystano cytat ze wspomnień Marii Łaszczyńskiej, udostępnionych autorowi artykułu przez Annę Kulińską z Leszna.

Oprac. dr Paweł Król