Medal: Irena Kosmowska 1879-1945. Działaczka oświatowa

Anna Jarnuszkiewicz (1935–2021)
Polska, Warszawa, 1982
tombak srebrzony
śr. 7 cm
MNKi/N/2626

W kolekcji numizmatycznej Działu Historii znajduje się około 240 obiektów przedstawiających postacie kobiece. Należy do nich prezentowany medal z 1982 roku poświęcony Irenie Kosmowskiej, polskiej działaczce oświatowej i niepodległościowej. Autorką projektu jest Anna Jarnuszkiewicz, polska rzeźbiarka, malarka, medalierka i scenografka. Kształciła się w Państwowej Wyższej Szkole Sztuk Plastycznych we Wrocławiu na wydziale malarstwa w pracowni profesora Eugeniusza Gepperta. Studia ukończyła w 1958 roku z wyróżnieniem. Od lat 70. zajmowała się projektowaniem monet i medali w Mennicy Państwowej. W dziedzinie medalierstwa zasłynęła około 110 pracami, była też autorką i współautorką wielu projektów monet. Uczestniczyła  w wystawach w kraju i za granicą, m.in. w Madrycie, Luksemburgu, Kopenhadze, New Delhi. W kolekcji numizmatycznej występują również inne obiekty autorstwa Anny Jarnuszkiewicz, m.in. medal z wizerunkiem Franciszki Arnsztajnowej oraz monety próbne o nominałach 10, 20 i 100 złotych z postaciami Kazimierza Odnowiciela, Adama Mickiewicza, Bolesława Prusa, Mikołaja Kopernika i inne, których jest współautorką.

Irena Kosmowska urodziła się 20 grudnia 1879 roku w Warszawie. Studiowała historię i literaturę na Uniwersytecie Warszawskim oraz kształciła się z zakresu literatury francuskiej. We wczesnych latach życia rozwijała swoją pasję do literatury. Twórczość działaczki obejmowała poezję, prozę oraz tłumaczenia, była również autorką publikacji, które poruszały tematy społeczne i polityczne.

Zaangażowała się także w działalność Ligi Kobiet Pogotowia Wojennego, organizacji powołanej w 1913 roku, która podczas I wojny światowej wspierała czyn legionowy. W jej ramach Kosmowska aktywnie uczestniczyła w różnych inicjatywach pomocowych, organizowała zbiórki, akcje charytatywne oraz pomagała rodzinom dotkniętym skutkami wojny. Będąc działaczką Polskiego Stronnictwa Ludowego „Wyzwolenie”, piastowała stanowisko ministerialne w Tymczasowym Rządzie Ludowym Republiki Polskiej w listopadzie 1918 roku, a latach 1919–1930 była posłanką na sejm, gdzie reprezentowała interesy chłopów, skupiając się na problemach społecznych, rolniczych i edukacyjnych. Zmarła 21 sierpnia 1945 roku w Berlinie w wyniku obrażeń odniesionych podczas bombardowania miasta.

Centralną część awersu medalu zajmuje popiersie Kosmowskiej, przedstawionej w upiętych włosach i z poważnym, zamyślonym wyrazem twarzy. Wzdłuż krawędzi widoczna jest inskrypcja: IRENA KOSMOWSKA 1879–1945. DZIAŁACZKA OŚWIATOWA. Rewers ukazuje dworek w podlubelskim Krasieninie na wzgórzu z drzewem i napisem wokół: SZKOŁA ROLNICZA DLA DZIEWCZĄT W KRASIENINIE – ZAŁOŻONA W 1913 R. Placówka, powołana przez Kosmowską, kształciła dziewczęta od 16 roku życia w zakresie rolnictwa. Nauczała również języka polskiego, rachunków, historii, geografii, nauki obywatelskiej, śpiewu, przyrody i rysunku. Oprócz budynku dworu do kompleksu szkolnego należały też teatr, park i budynki gospodarcze. W okresie międzywojennym placówkę przekształcono na uniwersytet ludowy.

Oprac. Natalia Świeboda

Bibliografia

Podgajna E., Kobieta na łamach prasy ruchu ludowego (1918–1931), „Czasopismo Naukowe Instytutu Studiów Kobiecych” 2018, nr 1(4), s. 94–111.

Polski słownik biograficzny, t. 14, red. E. Rostworowski, Wrocław–Warszawa–Kraków 1968–1969, s. 237–239.

Więcek A., Dzieje sztuki medalierskiej w Polsce, Kraków 1989, s. 249.