Wilno z Albumu widoków historycznych Polski?,seria II pl. 75

Alojzy Misierowicz (1825-ok.1905 ), grafik
Napoleon Orda (1807-1883), rysownik
Zakład Litograficzno-Artystyczny Maksymiliana Fajansa, Warszawa
Sygnowana u dołu, z lewej: Rys. z natury Napoleon Orda, z prawej „Lit. w Lit. M.Fajansa w Warszawie”
Litografia, papier,
31,4 x44,7cm
U dołu: tytuł, tekst polski (z lewej) i francuski (z prawej)

   Dawny zamek założony przez WX Gedymina r.1322. Odbudowany 1505 przez Alexandra Jagiellończyka dla żony Heleny, córki Iwana Wasylewicza. Tu mieszkali Królowie Zygmunt I i Zygmunt August. Zniszczony za Wojny Szwedzkiej 1661. Stał w murach do 1797 przytykając murami do Kaplicy Sgo Kazimierza. Zrysowany z natury przez architekta Rossa r.1793
MNKi/GR/1020
   W albumie Widoków historycznych Polski opartych na rysunkach z natury wykonanych przez Napoleona Ordę znalazły się również zabytki nieistniejące w momencie powstawania tego monumentalnego dzieła. Należy do nich „Dolny Zamek” w Wilnie, stanowiący siedzibę Wielkich Książąt Litewskich, rozebrany całkowicie około 1800 roku, po włączeniu miasta do Imperium Rosyjskiego Jak wynika z opisu litografii, Orda w rekonstrukcji wyglądu tego ważnego zabytku posłużył się dokumentacją wykonaną na krótko przed jego zniszczeniem, przez wileńskiego architekta Pietro Rossi. Położony obok katedry pw. św. Stanisława zespół zamkowy tworzył nieregularny pięciobok, który ostateczny kształt architektoniczny otrzymał w XVI wieku, w wyniku renesansowej przebudowy dokonanej przez króla Zygmunta Starego i jego następcę Zygmunta Augusta. Ze względu na jego symboliczne znaczenie dla państwowości litewskiej, po odkryciu i przebadaniu zachowanych w ziemi reliktów został całkowicie zrekonstruowany w latach 2002 – 2009. Obecnie mieści się w nim Muzeum Narodowe – Pałac Wielkich Książąt Litewskich.
   Widok Ordy obejmuje elewację południową zamku wraz z fragmentem katedry od strony prezbiterium. Do jego wnętrza prowadzi brama ujęta w kamienny portal, oraz dwa wejścia. Na trzech kondygnacja rozmieszczone są nieregularnie prostokątne okna, całość wieńczy renesansowa attyka. Po lewej stronie kompozycji widać narożnik założenia zamkowego i biegnącą w głąb ulicę, po stronie prawej zamyka ją katedra. Do prezbiterium kościoła przylega kaplica św. Kazimierza wzniesiona w latach 1632 -1636, z tablicą erekcyjną umieszczoną na zewnątrz. Korpus świątyni otacza kolumnada dodana w trakcie przebudowy dokonanej przez Wawrzyńca Gucewicza w okresie klasycyzmu.
Napoleon Orda powtórzył w swoim widoku „Dolnego Zamku” w Wilnie ujęcie znane z wcześniejszej litografii wydanej w tym mieście w 1832 r. przez Macieja Przybylskiego, stanowiącej reprodukcję rysunku Krzysztofa Raczyńskiego, na której widać tę samą elewację południową budowli z fragmentem katedry obejmującym kaplicę św. Kazimierza. Pierwotna kompozycja na której się wzorował uległa „odwróceniu” na litografii opublikowanej w albumie „Widoków historycznych Polski…” Konsekwencją tego jest niezgodne ze stanem rzeczywistym usytuowania budowli na rycinie. Błąd mógł powstać w procesie przenoszenia oryginalnego rysunku Napoleona Ordy na kamień litograficzny przez Alojzego Misierowicza, inną przyczyną mogła być zła interpretacja dostępnych przekazów ikonograficznych, w sytuacji braku widocznych śladów zniszczonego całkowicie zamku w czasie pobytu autora w Wilnie.


   Należy zauważyć, że w przypadku dokumentacji zabytków z natury Napoleon Orda wiernie odtwarzał ich lokalizację w terenie i charakter otoczenia. Można się o tym przekonać oglądając wybór litografii dostępnych na wystawie „Pomniki historyczne Kresów” w Pałacyku Henryka Sienkiewicza w Oblęgorku.
 
Opracował: Marian Gucwa