Dama z mufką

Edward Okuń (1872 - 1945)
Polska 1912 r.
Olej, płótno
70 X 31 cm
MNKi/M/335
 
Na przełomie XIX i XX wieku kobieta przedstawiana była najczęściej z perspektywy męskiej, jako femme fatale lub piękna istota. Femme fatale zajęła istotne miejsce w malarstwie doby modernizmu – tajemnicza, zimna, zmysłowa; diabelski anioł. Mizoginistyczny obraz kobiety w kulturze przełomu XIX i XX wieku kształtowały poglądy Artura Schopenhauera i Fryderyka Nietzschego, wg których kobieta była zagrożeniem dla mężczyzny, bytem wojowniczym i infantylnym zarazem, przebiegłym i wiarołomnym. Asocjacja erotyzmu z bólem, śmiercią i przemocą obecna była w większości dzieł malarzy modernizmu. Smukła i wiotka postać kobieca stała się również jednym z najbardziej charakterystycznych motywów sztuki secesji.
W latach 1890 - 1891 Edward Okuń - polski malarz, rysownik i ilustrator rozpoczął naukę w Klasie Rysunkowej Wojciecha Gersona, następnie w latach 1890 - 1893 studiował w krakowskiej Akademii Sztuk Pięknych pod kierunkiem Izydora Jabłońskiego i Jana Matejko. W 1893 r. wyjechał do Monachium, gdzie kontynuował naukę w szkole Stanisława Grocholskiego i dłużej w szkole Antona Ažbégo. W 1894 r. zapisał się w akademii monachijskiej do Naturklasse Karla Rauppa, w tym samym roku wyjechał do Paryża, aby kontynuować naukę w Acadé Julian u Jeana Paula Laurensa i w innych pracowniach. Od 1897 r. przebywał na Węgrzech, gdzie studiował w szkole Hollósy'ego. W latach 1898 - 1918 mieszkał w Rzymie, skąd podróżował do Sorrento, Amalfi i na Capri, odwiedzał Wenecję, Padwę, Rawennę, Florencję i Sienę. Artysta aktywnie uczestniczył w życiu polskiej kolonii artystycznej w Rzymie, należał również do współzałożycieli loży wolnomularskiej "Polonia".
Po powrocie do Polski w 1921 r. Okuń osiadł w Warszawie. Od 1925 r. był profesorem w warszawskiej Szkole Sztuk Pięknych im. Wojciecha Gersona, a w latach 1933 - 1934 jej dyrektorem. Należał do członków Towarzystwa Artystów Polskich "Sztuka", a w latach 1922 - 1925 pełnił funkcję wiceprezesa Towarzystwa Zachęty Sztuk Pięknych; wspólnie z przyjaciółmi założył też lożę masońską "Kopernik".
W latach 1900 - 1907 Okuń należał, obok Franciszka Siedleckiego, Józefa Mehoffera i Ferdynanda Ruszczyca, do znanych ilustratorów miesięcznika „Chimera”, redagowanego przez Zenona Przesmyckiego (Miriama) w Warszawie. W projektach okładek i rysunkach dla „Chimery” najsilniej zaznaczył się związek artysty z międzynarodowym nurtem secesji. Echa tej przynależności obecne były również w inicjałach, winietach i ozdobnikach publikowanych na łamach „Tygodnika Ilustrowanego”, „Świata” i „Sfinksa”. Rysunki Okunia wprowadzają w atmosferę mrocznej fantastyki, niesamowitych doznań, muzycznych nastrojów.... Wpływy sztuki secesji zaznaczyły się najpełniej w ilustracjach artysty np. do utworów Jana Kasprowicza i Stanisława Przybyszewskiego, oraz w malarstwie: Walka dobra ze złem (1900), Autoportret z żoną Zofią (1901) oraz Wojna i my (1923).
Dzieła Edwarda Okunia dobrze odzwierciedlały symboliczno-secesyjne prądy nurtujące środowisko warszawskie. Artysta często podejmował tematykę symboliczną, elegijną i baśniową, malował liczne pejzaże i portrety. Był entuzjastą twórczości symbolisty Arnolda Böcklina (1827 - 1901), nawiązywał do dzieł Johna Ruskina (1819 - 1900) i prerafaelitów, twórczości przedstawiciela secesji Aubrey Vincenta Beardsley’a (1872 - 1898), a także mistrza dojrzałego renesansu Sandro Boticellego (1445 - 1510).
Kilkakrotnie malował np. motyw kobiety w wiosennym krajobrazie, z długimi, falistymi włosami miedzianej barwy i w renesansowych sukniach, do których pozowała mu żona. Przedstawiał również kobiety tajemnicze, zmysłowe i kusicielskie, czego przykład mogą stanowić niewielkie modernistyczne kompozycje: Pawica (1905), Upojenie wiosenne (1906), czy Dama z mufką (1912) ze zbiorów kieleckich.
Na obrazie Dama z mufką artysta przedstawił niemal nagą, młodą kobietą widzianą w całej postaci, z kokieteryjnie przechyloną głową i delikatnym, figlarnym uśmiechem na twarzy. Szczupłą, gibką postać z drobnym biustem i upiętymi w kok ciemnymi włosami okrywają jedynie pończochy na lila podwiązkach z kwiatami, pantofelki na obcasach oraz mufka z brązowego futra z fioletową aplikacją kwiatową, trzymana oburącz na wysokości bioder. Powab jasnego, kobiecego ciała podkreśla bladoniebieskie, pastelowe tło.
Dama z mufką nawiązuje do popularnych w okresie modernizmu wizerunków kobiet wampirzyc i upadłych aniołów, obecnych w twórczości wielu artystów i masowo reprodukowanych na kartach pocztowych o podtekście erotycznym, które stanowiły osobną gałąź tematyczną rozwijającego się ruchu filokartyzmu.
W kraju Edward Okuń wystawiał swoje prace przede wszystkim w Warszawie, m.in. w: Towarzystwie Zachęty Sztuk Pięknych, Salonie Krywulta, Salonie Artystycznym, poza tym w krakowskim TPSP, Lwowie, Wilnie, Poznaniu, Łodzi, Toruniu i Chełmie. Za granicą jego obrazy prezentowane były w: Paryżu, Berlinie, Kijowie, Monachium, Rzymie i Belgradzie.
Dama z mufką jest jedynym obrazem Edwarda Okunia w zbiorach Muzeum Narodowego w Kielcach, zakupionym od prywatnego kolekcjonera w 1973 r.
 
Oprac. dr Anna Myślińska