Uniwersał połaniecki

7 maja 1794 roku, w obozie powstańczym pod Połańcem, ogłoszony został Uniwersał urządzający powinności włościan i zapewniający dla nich skuteczną opiekę rządową, bezpieczeństwo własności i sprawiedliwość – jeden z najważniejszych aktów prawnych i symboli insurekcji kościuszkowskiej. Autorzy Konstytucji z 3 maja 1791 roku nie umniejszali prawa szlachty do korzystania z pańszczyzny. Artykuł czwarty Konstytucji mówił, że chłopi trafią pod opiekę prawa i rządu krajowego. Zapis ten różnie interpretowano. Dochodziło do walk z wojskiem, gdy chłopi, powołując się na Konstytucję, odmawiali pracy pańszczyźnianej.
Tekst Uniwersału połanieckiego otwiera zdanie: "Nigdy by Polakom broń Ich Nieprzyjaciół straszną nie była, gdyby sami pomiędzy sobą zgodni znali swą siłę". Dokument potwierdzał, że lud pozostaje pod opieką rządu krajowego i ułatwiał włościanom wstępowanie do oddziałów powstańczych, zapowiadał zniesienie poddaństwa osobistego, zmniejszenie pańszczyzny i zawieszenie jej dla służących w wojsku na czas insurekcji, zapewniał nieusuwalność z ziemi, znosił rugi, groził szlachcie konsekwencjami prawnymi za łamanie tych praw. Insurekcja kościuszkowska rozpoczęła powstańczą tradycję walki o Polskę niepodległą i sprawiedliwą, o państwo wolnych i równych obywateli. Po upadku powstania Uniwersał połaniecki został unieważniony, ale pamięć o nim stała się symbolem dążeń do wyzwolenia z osobistego poddaństwa.

____________________________
Prezentowany dokument, został wydrukowany w Warszawie 30 maja 1794 roku. W dwóch kolumnach ujęto tekst Uniwersału, zaś u dołu podpis i adnotację: 
"T. Kościuszko. Zaleca przeto Kommissyom Porządkowym wszystkich Ziem i Powiatów, ażeby pomieniony Uniwersał po wszystkich Wsiach i Parafiach jak najspieszniey ogłosić i do Exekucyi przywieść starały się, i teyże Exekucyi jak nayściśley pilnowały. Dan w Warszawie Dnia 30 Maia 1794. J.W. Zakrzewski (Prezydujący), Tomasz Czech (Rady Najwyższey Narodowey Sekretarz)".