Forma i funkcja portretów sarmackich

16.01 , 12:00

16 stycznia 2022 r. o godz. 12.00 dr Anna Myślińska poprowadzi spotkanie z cyklu Niedziela w Muzeum, poświęcone portretowi sarmackiemu, które odbędzie się w Sieni Górnej Dawnego Pałacu Biskupów Krakowskich.

Portret sarmacki jest gatunkiem malarstwa portretowego powstającym od końca XVI do 2. połowy XVIII wieku, typowym dla polskiej sztuki baroku. Ukazuje przedstawicieli szlachty i magnaterii w konwencji portretu oficjalnego, zaopatrzonych w herby rodowe i atrybuty władzy. Portrety sarmackie malowane były głównie przez malarzy cechowych według ustalonych, niezmiennych reguł. Miały gloryfikować modela i podkreślać jego szlachetne urodzenie. Zazwyczaj były to wizerunki realistyczne całej postaci lub półpostaci, choć powstawały również portrety mniej ambitne, oparte na schemacie sylwetki i herbie rodowym.

Mężczyźni ubrani byli w strój sarmacki: kontusz przepasany pasem, żupan, delię lub zarzucony na ramiona czerwony płaszcz podbity futrem, niektórzy mieli zbroję na piersi, a w dłoniach dzierżyli buławy hetmańskie, laski marszałkowskie, rękojeści szabli lub zwoje dokumentów, świadczące o piastowanych urzędach i zasługach dla ojczyzny. Wizerunki męskie rzadko ulegały modernizacji, inaczej niż kobiece. Te przedstawiane były w kosztownych strojach i biżuterii, zaopatrzone w herby rodowe i małżeńskie, ale już od połowy XVII wieku kobiety, które uległy modzie francuskiej, malowane były w wydekoltowanych jedwabnych sukniach i perukach na głowie. W dłoniach trzymały zwykle księgę, kwiat lub rąbek szaty, świadczące o ich osobistych przymiotach. Wizerunki i herby rodowe na portretach zwykle uzupełniały inskrypcje, które miały dookreślić osobę modela. Szczególny wyjątek stanowiły portrety trumienne, przyporządkowane kształtem do czoła trumny, które przedstawiały zmarłych jako żywych.

Portrety sarmackie były powszechnie kopiowane i zawieszane w galeriach rodowych, świadcząc o szlachetnym urodzeniu i koneksjach właścicieli rezydencji. 

Fot. Malarz nieokreślony, Portret Zygmunta margrabiego Gonzaga-Myszkowskiego, pocz. XVII w., olej na płótnie

niedziela, 16 stycznia 2022 r., godz. 12.00, Sień Górna w Dawnym Pałacu Biskupów Krakowskich 

Wstęp wolny. Wydarzenie odbędzie się z zachowaniem reżimu sanitarnego. Liczba miejsc ograniczona. Obowiązują maseczki.