O muzeoterapii…
Współczesne muzea wykraczają poza swe tradycyjne role związane z gromadzeniem, ochroną, konserwacją czy eksponowaniem zbiorów na rzecz różnorodnych funkcji społecznych, w tym m.in. w obszarze poprawy zdrowia. Tę nową, współczesną formę działalności muzeów nazywamy muzeoterapią. Definicja tego pojęcia, przygotowana przez Dorotę Folgę-Januszewską oraz Roberta Kotowskiego, została opublikowana w Słowniku muzeologii.
Można w nim przeczytać, że muzeoterapia to:
Wykorzystanie kolekcji, narracji, przestrzeni i ekspozycji muzealnych jako rozwiązania terapeutycznego w leczeniu niektórych chorób. Potwierdzają to wyniki prowadzonych od wielu lat badań. Celem muzeoterapii jest pokazanie, w jaki sposób muzea mogą uczestniczyć w poprawie samopoczucia, zdrowia, zdrowia psychicznego i stabilizacji emocjonalnej, a także w poszukiwaniu tożsamości poprzez bezpośredni kontakt z kulturą, sztuką i otaczającą przyrodą. Tradycja traktowania muzeów jako przestrzeni terapeutycznej ma swoje korzenie w misteriach eleuzyjskich i ewoluowała w wielu miejscach na przestrzeni wieków. Na początku XXI wieku kilka muzeów (Muzeum Sztuk Pięknych w Montrealu, Kanada; Muzeum Narodowe w Kielcach, Polska) i organizacji (NEMO, AAM) wprowadziło do swojej działalności muzeoterapię. Proponowane działania w ramach muzeoterapii (badanej w Polsce w kontekście neuromuzeologii) korzystają z doświadczeń psychologów, lekarzy, pedagogów.
Prekursorem i jednym z liderów terapeutycznego wykorzystania potencjału muzeów jest Muzeum Narodowe w Kielcach, organizujące od 2018 roku cykliczne konferencje naukowe w celu dzielenia się różnorodnymi spostrzeżeniami, obserwacjami i wnioskami badawczymi dotyczącymi zagadnień muzeoterapii.
Pilotażowo Muzeum Narodowe w Kielcach realizuje projekty, aby pokazać nowy obszar oddziaływania. Punktem wyjścia stały się warsztaty zatytułowane Emocjonalne obrazy. Emocje na obrazach Jacka Malczewskiego. To ciekawy przykład i propozycja działalności terapeutycznej muzeum i wykorzystania zbiorów do pracy z emocjami. Ich istotą jest chęć pokazania, w jaki sposób muzealia i ich narracyjność wpływają na percepcję i uwalniają nasze emocje. Próba ich zdefiniowania, nazwania i doświadczenia w przestrzeni muzeum staje się pewnego rodzaju podróżą terapeutyczną w głąb własnych potrzeb i zrozumienia siebie dzięki narzędziom, jakimi są obiekty muzealne, artefakty, pamiątki historyczne czy dzieła sztuki. Ciekawość uczestników warsztatów i utożsamianie się z postacią na obrazie budowały swoistą relację widz – obraz, dzięki której zmieniał się sposób patrzenia. Obraz stawał się czymś więcej niż tylko strukturą malarską, zaczynał być nośnikiem emocji. Uczestnicy próbowali zrozumieć własne odczucia i opowiedzieć o nich, czy – jak w przypadku najmłodszych – narysować wydarzenie odpowiadające danej emocji, co jest potwierdzeniem interakcji i oddziaływania obiektów muzealnych na widzów. Wyniki wielu badań psychologicznych potwierdzają pozytywny wpływ uważności na zdrowie. W połączeniu z wiedzą na temat pozytywnego wpływu sztuki na dobrostan człowieka zrodził się pomysł wprowadzenia w muzeach technik uważności. Warsztaty Uważność w muzeum, prowadzone w Muzeum Narodowym w Kielcach według strategii 5–4–3–2–1 (poszukiwanie na obrazach i zatrzymanie uwagi na 5 rzeczach, które możesz zobaczyć, 4, które możesz dotknąć, 3 dźwiękach, które słyszysz, 2 zapachach, które czujesz i 1 smaku, który czujesz), pozwalają uczestnikom skoncentrować się na świadomym odczuwaniu swoich zmysłów. Równocześnie przestrzeń muzeum została zaadaptowana (zwłaszcza na spotkaniach indywidualnych) jako miejsce, w którym można skupić się na sobie, swoich wewnętrznych przeżyciach, odczuciach czy problemach. Wybierane przez uczestnika dzieło sztuki pokazuje jego preferencje formalne, indywidualizm, a czasem staje się również pretekstem do rozmowy o sztuce lub odwołuje się do zapomnianych przeżyć, które tłumaczą wybór danego obrazu. Przywoływanie w toku zajęć konkretnych miejsc lub członków rodziny pokazuje, jak siatka skojarzeniowa zostaje coraz bardziej rozbudowana, a wnioski stają się kompilacją przeżyć uczestnika. Prowadzenie warsztatów z uważności w muzeum ukazuje uczestnikom przestrzeń muzealną także z innej strony, często nieznanej i mniej formalnej. Inną formą pracy jest pilotażowy projekt Muzeoterapia na stres. To cykl spotkań w przestrzeni muzealnej, podczas których uczestnicy (osoby dorosłe, które tworzą grupę) dowiadują się, jak radzić sobie ze stresem w życiu codziennym. Pierwsze obserwacje potwierdziły, że zajęcia te zwiększyły potrzebę obcowania ze sztuką wśród uczestników. Podejmowane działania przynoszą efekty i coraz częściej pojawiają się dowody na wartość terapeutyczną muzeów i ich niemały wpływ na zdrowie i dobre samopoczucie.
Badania w zakresie muzeoterapii prowadzono m.in. w: University of Aberdeen, American Alliance of Museums, National Alliance for Museums, Health and Wellbeing, Suomen Museoliitto, Museum of Modern Art.
Należy jednak pamiętać, że muzeoterapia nie jest autonomiczną formą leczenia, a jedynie jego wspomaganiem w postaci zorganizowanych warsztatów, programów dla różnorodnych grup terapeutycznych, wizyt zalecanych przez psychoterapeutów i lekarzy w ramach prowadzonej terapii czy wreszcie indywidualnych odwiedzin.
Powrót do przeszłości. Rozmowa z prekursorem muzeoterapii w Polsce, prof. Robertem Kotowskim
KOMITET NAUKOWY
prof. zw. dr hab. Elżbieta Zybert
Bibliolog i bibliotekoznawca. Absolwentka Instytutu Bibliotekoznawstwa i Informacji Naukowej Wydziału Historycznego Uniwersytetu Warszawskiego. Prowadzi działalność informacyjną w zakresie edukacji. Zajmuje się organizacją i zarządzaniem różnymi typami bibliotek. Opracowuje formy i metody pracy (m.in. biblioterapia i social information science) dla niedostosowanych społecznie, przebywających w zakładach karnych, placówkach służby zdrowia i opieki społecznej, dla osób upośledzonych fizycznie i umysłowo. Interesuje się problematyką roli i miejsca książki oraz słowa drukowanego w życiu mniejszości etnicznych i narodowych jako narzędzi służących zachowaniu dziedzictwa kulturowego danego kraju.
Członek zespołów redakcyjnych czasopism z zakresu bibliotekarstwa i informacji naukowej, m.in.: redaktor naczelna (od 2013 r.) „Przeglądu Bibliotecznego”, najstarszego polskiego czasopisma z zakresu bibliotekoznawstwa; przewodnicząca (od 2013 r.) Rady Programowej periodyku „Polish Libraries”. Od 1995 r. pełni funkcję przewodniczącej zespołu ZGSBP ds. Nagrody Młodych na najlepszą pracę magisterską z zakresu bibliologii i informatologii. Od 2012 r. jest członkiem Rady Naukowej Biblioteki Narodowej. Członek Centralnej Komisji do Spraw Stopni i Tytułów w kadencji 2017–2020. Od 1999 kierownik Podyplomowych Studiów Bibliotekoznawstwa na Uniwersytecie Warszawskim.
fot. Paweł Żak
dr hab. Dorota Folga-Januszewska, prof. ASP
Historyk sztuki, muzeolog, krytyk. Studiowała historię sztuki na Uniwersytecie Warszawskim, gdzie się doktoryzowała i habilitowała.
Profesor Akademii Sztuk Pięknych w Warszawie i kierownik Zakładu Teorii Wydziału Grafiki Akademii Sztuk Pięknych w Warszawie, wicedyrektor Muzeum Pałacu Jana III w Wilanowie. W latach 2008–2014 autorka programu studiów muzeologicznych na UKSW w Warszawie (Kierownik Katedry i dyrektor Instytutu Muzeologii). W latach 1979–2008 pracowała w Muzeum Narodowym w Warszawie (wieloletni kurator Gabinetu Grafiki i Rysunków Współczesnych, wicedyrektor ds. Naukowych i Edukacji, dyrektor). Członek Międzynarodowej Rady Muzeów ICOM UNESCO, prezydent ICOM-Polska (w latach 2002–2008 i ponownie od 2012), członek SAREC ICOM, członek AICA. W 2016 roku została prezydentem Komitetu ds. Rezolucji ICOM. Ekspert Rady Europy ds. muzeów, ekspert UNESCO High Level Forum on Museums oraz ekspert w programach MNiSW, członek interdyscyplinarnego Zespołu NPRH, członek wielu rad naukowych i muzealnych. Związana 1980–2010 z wieloma instytucjami, w tym m.in. Centro di Studi Andrea Palladio w Vicenzy, Institut fur die Wissenschaften vom Menschen i Kunsthistorisches Museum w Wiedniu, Musee Picasso w Paryżu, Indira Gandhi National Center For Arts w New Delhi w Indiach, Klee Stiftung i Kunstmuseum w Bern (Szwajcaria). Autorka ponad 300 publikacji z zakresu muzeologii, teorii sztuki XVII–XX w., kuratorka 56 wystaw.
prof. dr hab. Robert Kotowski
Historyk, muzealnik, kustosz dyplomowany, dyrektor Muzeum Narodowego w Kielcach (wcześniej wicedyrektor Muzeum Narodowego w Krakowie). Redaktor naczelny „Rocznika Muzeum Narodowego w Kielcach”, adiunkt w Katedrze badań nad Bibliotekami i Innymi Instytucjami Kultury na Wydziale Dziennikarstwa, Informacji i Bibliologii UW. Członek wielu rad muzeów. Autor licznych artykułów i opracowań w zakresie historii oraz muzealnictwa m.in. Nowoczesne muzeum. Dziedzictwo i współczesność, Kielce 2010 (wspólnie z Romanem Batko); Dziewczynka z obrazu. Historia życia Józi Oderfeldówny, Kielce 2014; Muzeum, jako lokalny ośrodek społeczno- gospodarczego oddziaływania, w: Instytucje Kultury, jako ośrodki życia społecznego, red. A. Mierzecka, E.B. Zybert, Warszawa 2017. Jego zainteresowania badawcze koncentrują się wokół muzealnictwa oraz historii społecznej XX wieku. Pomysłodawca i organizator Ogólnopolskiej Konferencji Naukowej MUZEOTERAPIA.
dr n. med. Joanna Waniek
Urodzona 3.10.1945 roku, dr n. med., Absolwentka Śląskiej Akademii Medycznej (obecnie Śląski Uniwersytet Medyczny). Początkowo lekarz chorób wewnętrznych, od 1974 pracowała w Instytucie Psychiatrii i Neurologii w II Klinice Psychiatrycznej IPiN, potem w Zespole Profilaktyki i Leczenia Uzależnień, w Klinice Rehabilitacji Psychiatrycznej. Zajmowała się osobami w z podwójną diagnozą, czyli z zaburzeniami psychicznymi i problemem alkoholowym. Od 2013 roku pracuje w Poradni Zdrowia Psychicznego CSK MSW.
Bogdan Białek
W 1978 ukończył psychologię na Uniwersytecie Jagiellońskim w Krakowie. Twórca miesięcznika „Charaktery”, „Psychologie und Leben”, „Medytacja”. W 1994 był stypendystą German Marshall Found na uniwersytecie Duke. W latach 80. współpracował z Brytyjską Fundacją Medical Aid for Poland. Od połowy lat 90. zaangażowany w pracę społeczną w zakresie upamiętnienia pogromu kieleckiego, stosunków polsko-żydowskich, pamięci o Holokauście. W 2000 roku był pomysłodawcą odbywających się w Kielcach w kolejne rocznice pogromu marszy pamięci i pojednania. W 2005 założył Stowarzyszenie im. Jana Karskiego, w ramach którego prowadzi różnorodną działalność społeczną, edukacyjną i kulturalną. Od wielu lat jest nauczycielem medytacji, prowadzi Ośrodek Praktyk Kontemplatywnych i Dialogu Międzyreligijnego Melete w Kielcach, organizując wspólne praktyki medytacyjne chrześcijan i buddystów, chrześcijan i muzułmanów. Był koordynatorem na Europę Wschodnią Światowej Wspólnoty Medytacji Chrześcijańskiej.
Kontakt:
Dział Edukacji
pl. Zamkowy 1, 25–010 Kielce
tel. 41 344 40 14 wew. 233 (od poniedziałku do piątku w godz. 8.00–15:30)
e-mail edukacja@mnki.pl
Izabela Karlińska
e-mail i.lazarczyk@mnki.pl
SFINANSOWANO ZE ŚRODKÓW MINISTERSTWA KULTURY I DZIEDZICTWA NARODOWEGO
 |
