Zbiory online

Zdjęcie z krzyża (projekt witraża)

Informacje o obiekcie:

Dział / Oddział:Malarstwo i rzeźba
Typ obiektu:Rysunek
Datowanie:ok. 1902 r.
Autor:Stanisław Wyspiański (1869-1907), Józef Mehoffer (1869-1946)
Miejsce powstania lub znalezienia:Kraków, Paryż
Technika:rysunek, akwarela
Materiał:kalka
Wymiary:69 x 44,5 cm
Nr inwentarzowy:MNKi/M/1161

Karton stanowi jeden z projektów kwater do okna przeznaczonego nad wejście do kościoła Mariackiego w Krakowie. Jest to scena Zdjęcia z krzyża i jest wynikiem współpracy dwóch wielkich artystów, Stanisława Wyspiańskiego oraz Józefa Mehoffera. Pracowali oni przy przebudowie Kościoła Mariackiego pod koniec lat 90-tych XIX wieku, która miała na celu przywrócenie jej wystroju gotyckiego. Projekty kwater do okna, które mieli zaprojektować wspólnie przedstawiały Sceny z życia Najświętszej Marii Panny. Kartony wykonywali w Paryżu, po czym były przysyłane do kraju, gdzie na miejscu oceniał je Jan Matejko, który panował nad całością prac w kościele. Prezentowana praca pochodzi z początku XX wieku, kiedy to część projektów została powtórzona.

Karton przedstawia stylizowaną na gotyckie malarstwo scenę z Nowego Testamentu ukazującą zdjęcie Jezusa Chrystusa z krzyża przez Maryję, św. Jana Ewangelistę oraz Józefa z Arymatei. W centrum przedstawienia, przy krzyżu klęcząca postać Matki Boskiej zwróconej w lewo. Rękoma obejmuje bezwiedną dłoń swojego syna. Ubrana jest w długą szatę koloru zielonego z dekoracyjnym floralnym motywem na całej powierzchni. Na głowie ma zawiązaną chustę, naokoło nimb. Twarz kobiety widziana profilem, wyraża wielki ból i smutek po utracie syna. Otwarte usta wyrażają boleść. Dłońmi obejmuje umęczone ciało Chrystusa, które znajduje się tuż nad nią, widoczne jedynie częściowo. Chrystus głowę ma przechyloną w lewo, jest zamarła w bezruchu, ale pełna spokoju, długie włosy oraz broda łagodnie opadają na ramiona. Naokoło głowy nimb. W tle po lewej widoczna część krzyża. Po prawej stronie Jezusa Chrystusa znajduje się dwóch mężczyzn. Pierwszy na bliższym planie, św. Jan Ewangelista, stojący profilem w lewo, z dłońmi złożonymi do modlitwy i głową skierowana do góry. Ubrany w długie, męskie szaty. Ma dwie szaty spodnie, pierwsza koloru zielonego, druga, założona na nią w kolorze ugru, na to ma założoną szatę wierzchnią koloru czerwonego z dekoracją floralną na jej powierzchni. Na samym dole postaci widoczna warstwa zielonej szaty spodniej. Za św. Janem widoczna postać Józefa z Arymatei, który został przedstawiony w trakcie zdejmowania martwego ciała Chrystusa. Widzimy jego twarz i część tułowia. Lewe ramię Chrystusa trzyma ostrożnie na swoim barku delikatnie podając je osobom usytuowanym pod krzyżem. Twarz Józefa skierowana ¾ w prawo, ma ją opuszczoną, ściągnięte brwi i ściśnięte usta wyrażają wysiłek połączony z bólem. Ubrany w czerwoną szatę.

Postacie po bokach zamykają dwie stylizowane kolumny romańskie, o półkolistych kapitelach i takich samych bazach. Kapitele, podobnie jak i bazy wypełnione są floralnym ornamentem, przypominającym liście akantu. Trzony kolumn są wąskie, podzielone na trzy pasy, środkowy wypełnia motyw kampanuli, zaś dwa zewnętrzne pasy wypełnia motyw akantu.

Całość zbudowana jest z nieregularnych kształtów obwiedzionych grubą czarną linią, konturem. Wypełnia je kolor oraz delikatny rysunek, który obdarza postaci realnymi kształtami, nadaje im rysy i głębię. Projekt jednak malowany jest płaską plamą barwną, niemal bez perspektywy, bardzo syntetycznie, stylem nawiązując do epoki średniowiecza. Patrząc się na tą pracę odnosi się wrażenie średniowiecznego horror vacui, nagromadzone postaci szczelnie wypełniają przestrzeń, niekiedy nawet się w niej nie mieszcząc, tak jakby za chwilę miały z niej wypaść.

Scena na kartonie namalowana jest z wielką ekspresją, każda z postaci swoimi gestami, mimiką, odzwierciedla dramat jaki się właśnie rozgrywa. Nie było przez długi czas wiadomo kto jest konkretnie autorem jakich scen, ponieważ nie było to odnotowane, przyjmowało się czasem że autorem bardziej spokojnych scen z życia NMP jest takowego usposobienia Józef Mehoffer, zaś sceny gwałtowne, pełne ekspresji należą do Wyspiańskiego. Niektórzy przyjmowali, że jedna część, lewa lub prawa, należy w pełni do Wyspiańskiego, zaś druga część to dzieło Józefa Mehoffera. Ci ostatni byli najbliżej prawdy, ponieważ kilka lat temu, jeden z pracowników Uniwersytetu Pedagogicznego w Krakowie, dr Tomasz Szybisty przekartkował korespondencję artystów z czasu, kiedy projekty do witrażu były wykonywane. W jednym z listów Stanisława Wyspiańskiego do swoich krewnych w Krakowie napisał, że „cała lewa strona” jest jego autorstwa. Zdjęcie z krzyża należy właśnie do tej strony, której autorem jest Stanisław Wyspiański.