Obiekt tygodnia
Dar Wołodyjowskiego
1889
Jan Rosen (1854-1956)
Akwarela, papier
54 x 46 cm
Nr inw. MNKI/S/51
Obraz żartobliwie ilustruje autentyczne wydarzenie z życia Henryka Sienkiewicza, kiedy w 1888 roku, tuż po ukończeniu Trylogii, pisarz otrzymał od nieznanego ofiarodawcy, ukrywającego się pod pseudonimem Pan Wołodyjowski, kwotę 15 tys. rubli. Sienkiewicz, człowiek z$nbsp;natury raczej skromny, starał się zwrócić darczyńcy całą sumę, oddając pieniądze w depozyt Towarzystwu Kredytowemu Ziemskiemu, skąd ów Wołodyjowski mógł je podjąć w ciągu trzech lat. Pisarz zadbał, aby stosowne ogłoszenia na ten temat zamieściła prasa.
W liście z 11 XII 1888 roku do redakcji warszawskiego Słowa czytamy:
(…) Co się tyczy mnie osobiście, przyjęcie takiego daru nie jest zgodne ani z moim usposobieniem, ani z moją fantazją. Nie będąc człowiekiem bogatym, zarabiam tyle, a nawet więcej, ile mi potrzeba. Dlatego mimo wielkiej wdzięczności dla dawcy (…) daru jego przyjąć nie mogę. Pieniądze złożyłem jako depozyt w Towarzystwie Kredytowym Ziemskim, gdzie w ciągu trzech lat mogą być za udowodnieniem odebrane. Po upływie tego terminu rozporządzę nimi według własnego uznania.
Po pieniądze nikt się jednak nie zgłosił, dlatego Sienkiewicz przekazał nadzór nad nimi Akademii Umiejętności w Krakowie. Ufundowano z nich specjalną zapomogę dla artystów zagrożonych gruźlicą. Stypendium nazwano imieniem pierwszej żony pisarza – Marii z Szetkiewiczów Sienkiewiczowej – zmarłej kilka lat wcześniej na tę właśnie chorobę.
Zasady korzystania z zapomogi ustalał stworzony przez Sienkiewicza specjalny regulamin:
(...) Zarząd Akademii przyznawać będzie zapomogę każdorazowo w dniu 19 października n. s. każdego roku. (...) Jednoroczne odsetki od kapitału, a to bez względu na wysokość, jaką kapitał w przyszłości osiągnąć może, Akademia wypłaci w kuponach każdego roku jako jednorazową, bezzwrotną zapomogę Polakowi, literatowi, uczonemu, artyście malarzowi, artyście rzeźbiarzowi lub kompozytorowi muzycznemu, który nie mając potrzebnych środków, a cierpiąc na chorobę płuc (suchoty), będzie potrzebował wyjechać do jakiejkolwiek stacji klimatycznej dla poratowania zdrowia – lub który żonę swą, cierpiącą na chorobę płuc (suchoty), zawieźć lub wysłać będzie zmuszony do jakiejkolwiek stacji klimatycznej. (...) Kandydat do zapomogi będzie obowiązany złożyć świadectwo lekarza specjalisty dowodzące potrzeby wyjazdu do jednej ze stacyj klimatycznych. Zarząd Akademii będzie w prawie sprawdzić tę potrzebę, delegując wybranego przez siebie lekarza.
Choć stypendium przyznawano anonimowo, wiadomo, że skorzystało z niego co najmniej szesnastu artystów, wśród których znaleźli się m.in.: Maria Konopnicka, Stanisław Wyspiański, Stanisław Przybyszewski, Stanisław Witkiewicz, Gustaw Daniłowski, i Kazimierz Przerwa-Tetmajer.
Dar Wołodyjowskiego stanowi obecnie jeden z najciekawszych eksponatów w Pałacyku Henryka Sienkiewicza w Oblęgorku. Obraz datowany jest na rok 1889. Był on darem malarza Jana Rosena dla autora Trylogii i początkowo zawisł nad biurkiem w gabinecie warszawskiego mieszkania pisarza. W roku 1902 został z kolei przywieziony do jego podkieleckiej rezydencji.
Akwarela przedstawia Henryka Sienkiewicza stojącego na niewielkim wzniesieniu, do którego konno podjeżdża Wołodyjowski i wręcza mu pękaty trzos. Postawa i gesty Sienkiewicza (zgięta w geście obronnym lewa ręka i cofnięta prawa) wskazują, że pisarz wzbrania się przed przyjęciem daru. Nad Sienkiewiczem stoi w obłokach skrzydlata Polonia, wieńcząc pisarza laurem. Polonia odziana jest w białą tunikę z orłem na piersiach, ma koronę królewską, miecz oraz tarczę z godłem Polski u boku. Sienkiewicz ubrany jest w szare spodnie i$nbsp;surdut. Wołodyjowski ma wysokie, sięgające aż do połowy ud buty, kaftan z pasiastymi rękawami i szeroki biały kołnierz. Przy boku ma rapier, zaś w prawej ręce trzyma wyciągnięty w geście powitania kapelusz ze strusimi piórami. Za Wołodyjowskim widać husarskie hufce. U góry, po prawej stronie, w chmurach widoczna jest Jasna Góra z wizerunkiem Matki Boskiej, a przy Polonii panorama Zbaraża. Na pierwszym planie, z lewej strony znajduje się złożony sztandar, karabele i hełm.
Opracował: Łukasz Wojtczak
