Fotoplastikon - 3D z czasów Sienkiewicza

Witebsk, Białoruś 1900 rok
Dąb, metal, szkło optyczne
122 x 37,5 x 37,5
Nr inw. MNKi/S/8

Urządzenie to służyło do prezentacji pojedynczych fotografii wykonanych metodą stereoskopową. Fotografia stereoskopowa składała się z dwóch zdjęć tego samego obiektu, ale wykonanych z różnych punktów widzenia, ukazujących tę samą postać widzianą z dwóch miejsc. Najprostszym i najstarszym sposobem przedstawiania obrazów stereoskopowych było łączenie ich w stereopary, dzięki czemu, patrzący przez okular widz miał wrażenie przestrzenności i trójwymiarowości oglądanej sceny.
Fotoplastikony wymyślono w Niemczech w drugiej połowie XIX wieku. Nowy wynalazek szybko zyskał ogromną popularność, dawał bowiem przeciętnemu człowiekowi możliwość obejrzenia nawet najodleglejszych zakątków świata, bez podejmowania trudu i niebezpieczeństw podróży. Powszechnie były to duże wieloboczne urządzenia z kilkunastoma stanowiskami do oglądania fotografii. Dla Mistrza Słowa postanowiono więc stworzyć domową wersję tego urządzenia.
   Sienkiewicz doceniony za życia jak żaden inny pisarz, cieszył się ogromną popularnością i sławą. Kiedy przypadł jubileusz 25-lecia jego pracy pisarskiej, każdy, w sobie tylko możliwy sposób, chciał odwdzięczyć się autorowi Trylogii za chwile wzruszeń, które przeżywał czytając Jego powieści. Prezenty były bardzo różne od wykwintnych albumów, obrazów, rzeźb, listów gratulacyjnych po drobne bibeloty. Niezwykłą inwencją twórczą wykazali się Witebszczanie, którzy podarowali pisarzowi  Panoramę, służącą do prezentacji fotografii Witebska oraz jego okolic. Obecnie obiekt ten figuruje w inwentarzu głównym muzeum pod nazwą fotoplastikon. Dębowe urządzenie, pisarz przywiózł do Oblęgorka wraz z innymi meblami, podczas przeprowadzki z Warszawy w 1902 roku. Przed przyjazdem do Oblęgorka fotoplastikon, wraz z innymi darami jubileuszowymi, prezentowany był na Wystawie Sienkiewiczowskiej zorganizowanej przez Warszawskie Towarzystwo Dobroczynności na cele charytatywne. Po śmierci autora Quo vadis, przeszedł na własność Jego syna – Henryka Józefa  Sienkiewicza. W latach 1957–1958, kiedy tworzono Muzeum Henryka Sienkiewicza, fotoplastikon został odnowiony przez pracowników Centrali Przemysłu Ludowego i Artystycznego w Poznaniu.
    Fotoplastikon stojący w Oblęgorku ma konstrukcję szkieletową, a swoim kształtem zbliżony jest do graniastosłupa ze ściętymi brzegami. Całość składa się z trzech kondygnacji, poprzedzielanych zdobionymi gzymsami. W narożach każdej kondygnacji znajdują się lizeny, czyli pionowe pasy wzmacniające konstrukcję. W górnej części frontowej umieszczony jest okular, służący do oglądania zdjęć, pokrętła umieszczono natomiast w ściankach bocznych. Tył urządzenia ozdobiono metalową tabliczką z dedykacją dla pisarza:

Witebszczanie
22 XII 1900
Henrykowi Sienkiewiczowi

   Dwie dolne kondygnacje wyposażone są w jednoskrzydłowe drzwiczki, na których wyrzeźbiona została również data jubileuszu 22 XII 1900, zaś na frontowych drzwiczkach widnieje herb Witebska, prawdopodobnie portret Sienkiewicza oraz herb Litwy. Boczne ścianki zdobią ryte gałązki drzew. Częściowo otwierana pokrywa fotoplastikonu od wewnątrz posiada zamontowane lustro.
Cieszące się ogromną popularnością w czasach pisarza urządzenia, dziś należą do unikatowych. W Polsce, jednym z wciąż prężnie działających jest Fotoplastikon Warszawski.

 

Opracowała: Magdalena Klamka