Bransoleta z czasów powstania styczniowego

ok. 1863
Kość/ masa?
Dł. 31 cm
Nr inw. MNKi/Ż/29

   Biżuteria patriotyczna nazywana także żałobną była jedną z najbardziej osobistych, a jednocześnie czytelnych form okazywania uczuć narodowych. W zniewolonej Polsce nosiły ją zarówno kobiety jak i mężczyźni, często podkreślając ją dodatkowo czarnym strojem. Do takiej postawy nawoływał m.in. biskup warszawski Melchior Fijałkowski. W okólniku z 3 marca 1861 roku ogłosił: wszystkie części odwiecznej Polski przewdziewają na czas nieograniczony przyzwoitą żałobę. Kobiety tylko w dzień ślubu białą suknię.
   Także „Magazyn Mód” z 1861 roku zalecał: W przekonaniu naszym, odzież żałobna powinna być nacechowana wielką prostotą
i powagą. Jeżeli wdzięk niezbędny jest warunkiem w ubiorze kobiety, żałoba nawet wyłączać go nie może, ale wszak wdzięk nie polega na sztucznych wymysłach i ozdobach, od których powinna być wolną odzież wyrażająca głębokie cierpienie.
   Zgodnie z tymi wytycznymi, kolor zniknął z damskiej toalety i ubranek dziecięcych. Noszono czarne suknie z białymi dodatkami – kołnierzyki, mankiety. Męski stój był także w kolorze czarnym z wyjątkiem koszuli.
   Podobnie z ozdobami. Kosztowną biżuterię (patriotki powinny ją oddać na rzecz powstańców) zastąpiła tzw. „czarna biżuteria” wykonana z rogu czy czarno oksydowanego srebra i stali. Wykorzystywano w jej tworzeniu motywy martyrologiczne lub religijne – kajdany, koronę cierniową, serce, krzyż.

   Wśród nielicznych pamiątek z okresu powstania styczniowego w zbiorach Muzeum Lat Szkolnych Stefana Żeromskiego znajduje się bransoleta. Wykonana jest z jedenastu ogniw, zapinana na haczyk i ozdobiona sercem. Eksponat przypomina o tym, że Stefan Żeromski wychowywany był w atmosferze kultu dla tradycji narodowych, zwłaszcza zaś dla wydarzeń 1863 roku. Bowiem na ich właśnie kanwie zbudował akcję trzech swoich utworów: „Wiernej rzeki”, „Ech leśnych” i „Rozdziobią nas kruki, wrony”. Powstanie pojawia się również jako istotny element biografii wielu głównych bohaterów utworów Żeromskiego („Syzyfowych prac”, „Urody życia”). W powstaniu styczniowym uczestniczyli wujowie Żeromskiego: Adolf Nekanda-Trepka, Juliusz, Ignacy i Antoni Schmidtowie (Antoni przebywał przez wiele lat na wygnaniu w głębi Rosji) oraz cioteczni bracia: Ksawery, Zygmunt, Gustaw Sascy. Żeromski słuchał także opowieści sąsiada z Wilkowa – Ignacego Karpińskiego o wydarzeniach 1863 roku.
 
Autor: Sylwia Zacharz
 
Bibliografia:

    1. Chmielewski S., Polska biżuteria patriotyczna i problem komunikacji interpersonalnej, [w:] Materiały z IV Sesji Naukowej zorganizowanej przez Toruński Oddział Stowarzyszenia Historyków Sztuki, Toruń 2003
    Ks. Antoni Melchior Fijałkowski, Arcybiskup Metropolita warszawski, [w:] "Tygodnik Ilustrowany" No. 107, Warszawa, 12 października 1861 r.
    Żeromski S., Wierna rzeka, Wrocław 1978