Płoszcze krzemienne

Miejsce znalezienia: miejscowość nieznana
Materiał: krzemień wołyński
Długość: 14,6 cm
Szerokość ostrza: 5,5 cm
Szerokość trzonka: 1,3 cm
Nr inw. MNKi/A/706
 
W zbiorach Działu Archeologii znajduje się jeden z najstarszych zabytków Muzeum Narodowego w Kielcach, zapisany w inwentarzu PTK Oddział Kielce pod numerem 485. Jest to płoszcze krzemienne znalezione przez Zdzisława Lenartowicza i ofiarowane 25 czerwca 1921 roku.
Płoszcze kształtu liściowatego z dobrze wyodrębnionym trzonkiem (typ B2 wg Barbary Bargieł i Jerzego Libery), na którego końcu wykonane zostało odboczne odbicie ścieniające. Retusz bifacjalny (dwustronny) z wyraźnie zaznaczonym retuszem przykrawędnym, miejscami półstromym. Krawędzie regularnie łukowate. W dolnej partii charakterystyczne wnękami wykonanymi dla lepszego mocowania narzędzia w oprawie. Trzonek nieco grubszy niż samo ostrze.
Krzemienne duże ostrza obrabiane bifacjalnie, określane mianem płoszczy (nazywane też sztyletami, kindżałami, dzirytami, grotami lub ostrzami oszczepów, włóczni i dzid) stanowiły stały element wyposażenia społeczności zamieszkujących obszary Małopolski oraz Wołynia na przestrzeni przede wszystkim wczesnej epoki brązu. Łączone są z kulturą wczesnomierzanowicką (2200-1650 lat p.n.e.) oraz jej wschodnim wariantem, tzw. kulturą gródecko-zdołbicką. Mimo znacznej ich liczebności niemal 90% stanowią znaleziska luźne (tak jak nasz okaz), pozbawione kontekstu archeologicznego. Z pozostałej grupy blisko 1/3 to zabytki uzyskane z obiektów zniszczonych, o niemożliwym do zrekonstruowania układzie, ujawnione z reguły przez przypadkowych odkrywców. Tylko nieliczne znaleziska pochodzą z cmentarzysk szkieletowych, z grobów bezceramicznych zarówno płaskich jak i kurhanowych, ze zmarłymi w pozycji skurczonej. W zespołach grobowych wystąpiły głównie na obszarze południowo-wschodniej Lubelszczyzny (Czerniczyn, stan. 3, grób III i VI; Strzyżów, stan. 1A, grób9)
Pojawienie się krzemiennych płoszczy na ziemiach Polski i zachodniej Ukrainy następowało w różnym czasie, miejscu i nasileniu, co zależne było m.in. od tradycji kulturowych społeczności zamieszkujących określone tereny, jak i skali oddziaływań ośrodków wytwarzających te narzędzia. We wczesnym okresie brązu na ziemiach polskich uwidaczniają się oddziaływania dwóch wielkich ośrodków produkujących płoszcza krzemienne: jutlandzkiego i wołyńskiego. Wyroby z pierwszego z nich znajdowane są głównie w Polsce północno-zachodniej, natomiast z ośrodka wołyńskiego przede wszystkim w Polsce południowo-wschodniej, choć pojawiają się też w Wielkopolsce czy na Kujawach.
Problem genezy bifacjalnych ostrzy produkowanych w pracowniach wołyńskich nie doczekał się gruntownych studiów. Smukłe trzonkowate płoszcza o liściowatych ostrzach wiązane są przez wielu badaczy z ludnością tzw. grupy gródecko-zdołbickiej wczesnej fazy kultury mierzanowickiej na terenie Wołynia, która zapoczątkowała produkcję tego typu płoszczy. Wszystkie znane egzemplarze, podobnie jak okaz kielecki, wykonane zostały z surowca wołyńskiego produkowanego na obszarze międzyrzecza górnych odcinków Styru i Horynia, od Kostopola przez Równe, Zdołbunów i Dubno do Krzemieńca. Stąd płoszcza były importowane na tereny ziem polskich.
Płoszcza krzemienne były narzędziami wielofunkcyjnymi. Mogły to być narzędzia pracy, walki, jak i atrybuty władzy.
 
Oprac.: dr Jolanta Gągorowska-Chudobska