Medal- Stanisław August Poniatowski

A: Głowa Stanisława Augusta Poniatowskiego - prawy profil, pod szyją sygnatura medaliera: „I.P.H.”; R: Napis.
Srebro, bicie
Śr.: 40,25 mm; waga: 29,2 g

 

Uchwalenie Konstytucji 3 Maja, drugiej na świecie po konstytucji Stanów Zjednoczonych spisanej ustawie zasadniczej, regulującej organizację władz państwowych oraz prawa i obowiązki obywateli, miało doniosłe znaczenie dla żyjących współcześnie Polaków, a dzień jej ustanowienia został uznany za święto narodowe już 5 maja 1791 r. Rok później odbyły się uroczyste obchody pierwszej rocznicy uchwalenia Konstytucji. W kolekcji numizmatycznej Działu Historii przechowywany jest eksponat stanowiący świadectwo tamtych wydarzeń, którym jest medal wybity z okazji wmurowania kamienia węgielnego pod budowę kościoła „Świętej Opatrzności” w Warszawie 3 maja 1792 r., w pierwszą rocznicę ustanowienia Konstytucji 3 Maja.
             Medal został zaprojektowany przez Jana Filipa Holzhaeussera (1731-1792), pochodzącego z Saksonii nadwornego medaliera króla Stanisława Augusta Poniatowskiego, a także jego przyjaciela i doradcy, który na sejmie w 1775 r. otrzymał tytuł szlachecki. Na awersie medalu znajduje się głowa króla Stanisława Augusta Poniatowskiego ujęta z prawego profilu, z długimi włosami (peruka?) przewiązanymi bindą królewską, pod szyją sygnatura: „I.P.H”, w otoku napis: „STANISLAUS AUGUSTUS D.G. REX POLONIAE M.D.LITUA.” (Stanisław August z Bożej łaski król Polski Wielki Książę Litewski). Na rewersie umieszczono inskrypcję: „S.A.R. ET COMITIA REIPUBLICAE POLON:VOVERUNT III.MAJI. MDCCXCI. DIVINAE PROVIDENTIAE TEMPLUM CUJUS PRIMUM LAPIDEM POSUERUNT. III.MAJI.MDCCXCII.” (Stanisław August król i Sejm Rzeczypospolitej uchwalili dnia 3 go Maja 1791 kościół na cześć Świętej Opatrzności, którego pierwszy kamień położyli dnia 3. Maja 1792).
             Dwa dni po ogłoszeniu Konstytucji 3 Maja Sejm Rzeczpospolitej podjął uchwałę, „aby na tę pamiątkę kościół ex voto wszystkich stanów był wystawiony i Najwyższej Opatrzności poświęcony". Król Stanisław August Poniatowski zaofiarował na ten cel teren w Ujazdowie pod Warszawą, naprzeciwko swojej rezydencji. Głównym punktem obchodów pierwszej rocznicy uchwalenia Konstytucji miało być położenie kamienia węgielnego pod Świątynię. Przygotowania do oficjalnej uroczystości, której początek zaplanowano w kościele Świętego Krzyża, rozpoczęły się od godz. 7 rano, kiedy „…pułki jazdy narodowej, gwardii pieszej koronnej i litewskiej, piechoty szefostwa Działyńskiego, pułk lekkiej jazdy królewski i Xięcia Wirtemberskiego wyciągnęły szpaler. Żołnierze wszyscy w nowych strojnych mundurach, oficerowie gwardii w okazałych szyszakach, z prawego ramienia przewieszone mieli szarfy bogate…”. Książę Adam Kazimierz Czartoryski komenderujący korpusem kadetów wprowadził z koszar do świątyni swój oddział i rozmieścił żołnierzy w pobliżu tronu królewskiego. W specjalnie przygotowanych lożach miejsca zajęli nuncjusz, posłowie cudzoziemscy wraz z żonami, księżna Kurlandzka, damy w białych sukniach przybranych pąsowymi kwiatami i szarfami, posłowie delegowani z całego kraju w podwójnym składzie oraz władze rządowe. Około godz. 9 wyjechał z zamku król z orszakiem i pułkiem gwardii konnej „…srebrne słońca mającym na piersiach…  " U drzwi kościoła podał królowi wodę święconą biskup poznańsko-warszawski, a następnie poprowadzili władcę do tronu przedstawiciele duchowieństwa, senatu w mundurach orderu Świętego Stanisława oraz marszałkowie sejmu i ministrowie, którzy wygłosili krótkie przemówienia i ucałowali królewską dłoń. Mszę świętą odprawił prymas Michał Jerzy Poniatowski, homilię wygłosił biskup Antonin Pobóg Malinowski. Odśpiewano także hymn „Ciebie Boże chwalimy!” przy akompaniamencie orkiestry składającej się z 200 muzyków. Po zakończeniu uroczystej eucharystii król poprowadził procesję, na czele której szli przedstawiciele cechów z chorągwiami, zakonnicy, członkowie magistratu i pełnomocnicy miast, posłowie na sejm, biskupi i prymas oraz król w asyście korpusu kadetów. Po dotarciu na Górę Kalwarię w Ujazdowie prymas poświęcił wodę i sól oraz pobłogosławił kamień do wmurowania. Na wyznaczone miejsce przenieśli go murarze ubrani w narodowe barwy. Pod kamień włożono monety wybite podczas panowania Stanisława Augusta Poniatowskiego oraz medale okolicznościowe, takie jak opisany wyżej medal znajdujący się zbiorach Muzeum. Królowi podano pozłacane kielnie i młotek, by ten zapoczątkował wznoszenie kościoła. Po nim zrobili to samo kolejno: prymas, biskupi, ministrowie, marszałkowie, senatorowie. Podczas symbolicznego wmurowywania kamienia węgielnego na wiwat dawały ognia salwy armatnie. W ten sposób wymurowano filar    o wysokości około 60-70 cm. Następnie prymas poświęcił całe miejsce przeznaczone na kościół i wygłosił mowę okolicznościową. Na zakończenie zaintonował hymn „Veni Creator” i pobłogosławił wszystkim zebranym. Dwa tygodnie później na ziemie Rzeczypospolitej wkroczyły wojska rosyjskie i w związku z tym prace przy budowie świątyni przerwano.

 

Oprac.  Magdalena Otwinowska