Pantofel biskupi wiązany amarantowy

Włochy, wytwórnia Rubini
II poł. XVIII w.
Jedwab, skóra, nić metalowa, sznur
Długość - 28,5 cm
MNKi/R/2391
 
   W magazynach Działu Rzemiosła Artystycznego można znaleźć czasami dość zaskakujące na pierwszy rzut oka eksponaty. Jednym z nich jest, jedyny jaki pozostał z pary, lewy amarantowy pantofel biskupi. But powstał w II poł. XVIII w., we włoskiej, zapewne rzymskiej, wytwórni „RUBINI”. Taka właśnie nazwa wytłoczona jest na spodzie cienkiej podeszwy z jasnobrązowej skóry. Pokrycie pantofla wykonano z czerwonego adamaszku, na którym złotą nicią wyhaftowano dekoracyjne motywy roślinne, otaczające stylizowany krzyż złożony ze złotych liści. Wnętrze płytkiego pantofla wyłożono białą jedwabną podszewką.
    Nie do końca znane jest pochodzenie biskupiego buta. W przedwojennej kolekcji Muzeum, Kieleckiego Oddziału Polskiego Towarzystwa Krajoznawczego, znajdowała się para pantofli biskupa krakowskiego Kajetana Sołtyka (1715 - 1788). Można przypuszczać, że ten, który dziś jest w zbiorach Działu Rzemiosła to jeden ze wzmiankowanej pary. Warto przypomnieć, że tego typu obuwie, które wydaje się nam reliktem bardzo odległej epoki, w rzeczywistości wyszło z użycia całkiem niedawno. Do lat sześćdziesiątych ubiegłego wieku stanowiło ono obowiązkową część stroju liturgicznego hierarchy kościoła rzymskokatolickiego. Adamaszkowe trzewiki zwano sandałami biskupimi (sandalia calceamenta, socculi, compagi, caligae). Biskup nosił je tylko podczas pontyfikalnych mszy świętych. Ich barwa zmieniała się w zależności od okresu roku liturgicznego. I tak – w czasie zwykłym w ciągu roku był to kolor zielony, w okresie świątecznym – biały, podczas Wielkiego Postu i Adwentu – fioletowy, a w święta męczenników i Niedzielę Palmową – czerwony. Częścią garderoby, która nieodłącznie towarzyszyła biskupim sandałom były pończochy, podobnie zróżnicowane kolorystycznie. Bez tych dwóch elementów strój pontyfikalny byłby niekompletny, przy czym istotne było nie tylko ich znaczenie estetyczne, ale również symboliczne. Biskup przywdziewając przed celebrowaniem mszy świętej liturgiczne pończochy i sandały, wypowiadał słowa modlitwy prosząc o „łaskę symbolizowanej przez sandały gotowości do głoszenia Ewangelii”. Zgodnie z postanowieniami Soboru Watykańskiego II, które weszły w życie 1969 roku, zarówno biskupie sandały, jak i pończochy przestały być obowiązującymi częściami uroczystego stroju hierarchów kościoła rzymskokatolickiego. Jednak w czasach, kiedy Pałac Biskupów Krakowskich był rezydencją biskupa Sołtyka, jego poprzedników i następców, rzymscy szewcy szyli dla nich obuwie liturgiczne najwyższej klasy, czego przykładem jest amarantowy pantofel z muzealnych magazynów.  
 
Oprac. Magdalena Silwanowicz