Zausznica typu Świątki

Miejsce znalezienia: Czerniejów, pow. Gniezno
poł. X - XI w.
Materiał: srebro
Długość: 5,8 cm
Średnica kabłąka: 3,5x4,5 cm
Wysokość paciorka: 0,9 cm
Średnica paciorka: 0,9 cm
MNKi/A/5684/32

W zbiorach Działu Archeologii Muzeum Narodowego w Kielcach znajduje się niezwykle cenna i interesująca zausznica, która wchodzi w skład skarbu złożonego ze srebrnych ozdób i monet. Wykonana jest z kolistego kabłąka z dwoma paciorkami umocowanymi w dolnej partii, po bokach. Pionowo w części środkowej – powyżej i poniżej kabłąka powinny być umocowane jeszcze dwa takie same elementy, niestety nie zachowały się. Dolny paciorek zamyka ażurowy koszyczek z filigranowych pętelek z granulką u dołu. Kabłąk w górnej partii wygięty jest z okrągłego drutu, który w dolnej części jest rozklepany w pasemko wykładane trzema rzędami skręconych filigranowych drucików. Poniżej przylutowane jest pasmo ażurowe ograniczone skręconym filigranem. Paciorki uformowane są z dwóch blaszanych półkul dekorowanych na całej powierzchni podwójnymi rzędami granulek. W jeden z bocznych paciorków wsuwany był koniec górnej partii kabłąka.
Zausznice tego typu mogły być noszone w uchu, choć cechy ich budowy pozwalają przypuszczać, że były też mocowane podobnie jak kabłączki skroniowe do opaski z materiału lub skóry noszonej na głowie.
Są znajdowane przede wszystkim w skarbach na terenie Wielkopolski zachodniej i południowej, w mniejszej ilości występują w Polsce środkowej, na Śląsku, Pomorzu i Pomorzu Zaodrzańskim. Poza tymi obszarami jedynie na dwóch cmentarzyskach w Erfurcie znaleziono dwa całe złocone kolczyki i dwa fragmenty srebrne. Na terenie ich głównej koncentracji (w Wielkopolsce) zachowały się w skarbach najstarsze zausznice datowane na X wiek. Prawdopodobnie był to główny ośrodek ich wytwarzania. Przyjmuje się, że zausznice typu Świątki były noszone w okresie od połowy X do połowy XI wieku.
Omawiana ozdoba stanowi przykład wysokiej jakości biżuterii, której początki przypadają na czas formowania się państwa polskiego, a wraz z tym nowego porządku społecznego, z elitami skupiającymi się przy władcy. Wyróżnikiem ich pozycji był majątek ruchomy, między innymi w postaci kruszcu, manifestowany ozdobami stroju. Noszone przez ludność wyższych klas, odznaczać się musiały rodzajem materiału, z którego je kształtowano i jakością wykonania. Wymogi takie spełniali złotnicy pracujący na dworach władców i możnych, do których przede wszystkim docierały inspiracje z największych dworów europejskich.

Oprac. dr Jolanta Gągorowska-Chudobska