O Adamie Żeromskim wspomnienie

„O Adamie Żeromskim wspomnienie”
z dedykacją Stefana Żeromskiego dla Jana Müllera, 1919
 


W Muzeum Lat Szkolnych Stefana Żeromskiego znajduje się niezwykła książka, która nigdy nie była przeznaczona do sprzedaży – O Adamie Żeromskim wspomnienie przez jego ojca jako rękopis w 55 egzemplarzach podane do druku dla grona osób, które łaską miłości, przyjaźni i opieki darzyły Zgasłego.

Publikacja ta jest wyjątkowa z kilku powodów. Po pierwsze – co zaznaczone zostało w tytule – wydana została tylko w 55 egzemplarzach, po drugie – znane jest tylko kilka miejsc przechowywania tego druku, po trzecie – na stronie tytułowej znajduje się autorska dedykacja dla nauczyciela Adasia: Szanownemu Panu Dr. Janowi Müllerowi wspomnienie o Jego uczniu – z prośbą o pamięć niegasnącą przesyła S. Żeromski, Warszawa, d. 15 XI 1919, po czwarte – jest to chyba najmniej znany i najbardziej nietypowy tekst pisarza

Wysokość nakładu oraz tytuł świadczą o użytkowej i prywatnej funkcji druku. Powstał on bowiem nie tylko dla utrwalenia pamięci o życiu syna, ale również jako pamiątka dla przyjaciół; prezent wyrażający wdzięczność tym, którzy wspierali Żeromskich w trakcie choroby i po śmierci 18-letniego Adasia..

O Adamie Żeromskim wspomnienie… jest wzruszającą opowieścią o życiu jedynego syna i zarazem trenem po jego śmierci. Jest historią prawdziwą, dokumentującą fakty z biografii Adama. Żeromski występuje tu w roli osoby opłakującej stratę, pocieszanej oraz pocieszającej. Podobnie jak Kochanowski przypisuje swemu dziecku cechy niezwykłe: dociekliwość, powagę, odwagę, patriotyzm. Jest to opowieść o podróżach (Wiedeń, Monachium, Rapperswill, Lozanna, Mediolan, Florencja, Rzym etc.), kolegach, nauczycielach oraz kolejnych chorobach. Żeromski wspomina spotkania syna ze znanymi osobami: S.I. Witkiewiczem, H. Sienkiewiczem, B. Prusem, M. Gorkim, E. Key, A. Małkowskim. Pojawiają się tu również, choć rzadko, członkowie rodziny – Henryka i jej mąż Jan Witkiewicz, Rafał Radziwiłłowicz. Natomiast w całym tekście ani razu nie pojawia się postać matki Adasia – Oktawii. Ani razu Żeromski nie wspomina imienia swej żony.

Wspomnienia wydano rok po śmierci Adama. Genezy tekstu należy prawdopodobnie szukać w wewnętrznej potrzebie wyrażenia przeżyć związanych ze stratą syna. Autorem jest ojciec, ale jednocześnie uznany pisarz, duchowy przywódca pokolenia. I ta rola wydaje się kształtować w decydujący sposób cały utwór. W tekście dominuje, więc ukazanie dziecka w perspektywie historii, a nie w kręgu domowników. W nakreślonym obrazie życia Adasia brak jest rodzinnego ciepła.
 

Oprac. Sylwia Zacharz