Opaska naramienna Armii Krajowej

Opaska naramienna biało-czerwona. W polu białym odręcznie rysowana kotwica – znak Polski Walczącej.

W okupowanej przez Niemców Europie, symbole oporu zaczęły pojawiać się na murach miast w roku 1940. Miały różne kształty i odnosiły się często do symboliki narodowej. Na ulicach Paryża Francuzi rysowali dwuramienny krzyż lotaryński, który stał się znakiem Wolnej Francji i patriotów skupionych wokół gen. Charles'a de Gauelle'a. Jednocześnie Niemcy zawłaszczyli sobie znak zwycięstwa, pisany na murach miast francuskich, belgijskich, holenderskich, norweskich i polskich – „V” – zwycięstwo („Victory”). Naziści eksponowali go jako symbol sukcesów Wehrmachtu. Jedną z brawurowych akcji Organizacji Małego Sabotażu „Wawer” w Warszawie było spalenie makiety w kształcie wielkiej litery „V”, ustawionej przez Niemców na Placu Piłsudskiego, przemianowanym na Adolf-Hitler-Platz.

Na ulicach stolicy Polski warszawiacy widzieli również rysunek żółwia, jako wezwanie do sabotażu i powolnej pracy. Kotwica pojawiła się po raz pierwszy w marcu 1942 roku. Znak został wybrany w konkursie ogłoszonym przez Biuro Informacji i Propagandy Komendy Głównej Armii Krajowej. Jednym z inicjatorów akcji był zastępca komendanta głównego „Wawra” Czesław Michalski „Jankowski”, który stanął na czele jury. W ocenach brano pod uwagę wymowę patriotyczną i łatwość wykonania. Przekaz zwycięskiego projektu był jasny – wielkie „P” symbolizujące Polskę, złączone z literą „W” oznaczającą walkę i wpisane w kształt kotwicy, będącej znakiem nadziei.

Jako autorkę symbolu Polski Walczącej wskazuje się harcerkę i studentkę historii sztuki na tajnym Uniwersytecie Warszawskim, Annę Smoleńską „Hanię” (zginęła w Auschwitz w 1943 r.). Wymienia się również w tym kontekście artystę grafika Jana Michała Sokołowskiego, który być może nadał kotwicy ostateczny kształt graficzny. Jest również prawdopodobne, że inspiracją dla twórców stały się sygnety Wydawnictwa Polskiego Rudolfa Wegnera, umieszczone na okładkach książki „Polowanie na potwory morskie” z 1927 roku.

Znak Polski Walczącej stał się w krótkim czasie najbardziej rozpoznawalnym graficznym symbolem oporu Polaków. Wyszedł również poza ulice warszawskie, był powszechnie stosowany w całym okupowanym kraju i odbierany przez społeczeństwo na równi z godłem państwowym. Stał się także symbolem Polskiego Państwa Podziemnego i Armii Krajowej. Rysowany z narażeniem życia na murach domów, chodnikach i pomnikach, kolportowany w prasie podziemnej, informował, że Polska walczy, dodawał otuchy, budził wiarę w zwycięstwo.

Znak został przywołany również w trudnym okresie powojennym. Stał się zarówno inspiracją dla artystów, jak i działaczy niektórych organizacji opozycyjnych. Pozostaje do dziś jednym z najważniejszych polskich symboli narodowych. Podczas obchodów 70. rocznicy wybuchu powstania warszawskiego, prezydent Bronisław Komorowski podpisał 30 lipca 2014 roku ustawę, która podkreśla, że otaczanie znaku Polski Walczącej czcią i szacunkiem jest prawem i obowiązkiem każdego obywatela Rzeczypospolitej Polskiej.

Oprac. Paweł Grzesik