Chata Żeromskiego w Nałęczowie

Autor Syzyfowych prac wcześnie został sierotą. W 1879 roku umarła Józefa z Katerlów Żeromska, a po czterech latach młody uczeń kieleckiego gimnazjum stracił ojca. Po śmierci Wincentego Żeromskiego, pisarz musiał opuścić majątek w Ciekotach. Stefan Żeromski bardzo odczuł brak rodzinnego domu. Po latach, w jednym z listów z roku 1892, do swojej narzeczonej Oktawii pisał: Myślałem kiedyś, siedząc obok budującego się domu, jakie by to było dobro wznosić dla siebie i swoich drogich drewniany dom. […] Dom jest dla człowieka jakby częścią tej istoty – to też najbardziej brak tej części odczuwają tacy jak ja, co nie mieli prawie rodzinnego domu. Marzenie Żeromskiego o posiadaniu własnego domu spełniło się, gdy pisarz był już dojrzałym mężczyzną. W 1905 roku, w Nałęczowie powstała Chata, pracownia zwana Popiołówką. Był to letni dom pisarza, wybudowany w stylu zakopiańskim, zaprojektowany przez Jana Witkiewicza (spokrewnionego ze Stanisławem Witkiewiczem, prekursorem stylu zakopiańskiego). Nałęczowska Chata, co widać na prezentowanej akwareli, powstała z bali ułożonych na „zrąb”. Pokryta dachem przyczółkowym (odmiana dachu dwuspadowego z szerokim okapem znajdującym się w szczytowej ścianie domu) jest zbudowana na wysokiej, kamiennej podmurówce. Posiada trzy duże okna, stanowiące element ściany wschodniej, dzięki czemu pracownia pisarza była bardzo dobrze oświetlona i nasłoneczniona. Nad oknami znajduje się ostry szczyt ozdobiony pazdurami. Do domu prowadził mały ganek wsparty na dwóch kolumnach, a wokół niego znajdowało się wiele drzew, stanowiących tzw. Ogród Adasia.
Przedstawiona akwarela, wykonana w sepii, namalowana została w 1950 roku przez Andrzeja Zygmunta Olesia na podstawie widokówki.

Jak wspomniano wyżej, projekt domu Żeromskiego jest dziełem zakopiańskiego absolwenta politechniki monachijskiej – Jana Witkiewicza, późniejszego męża pasierbicy pisarza – Henryki Rodkiewiczówny. Żeromski poznał Jana Koszyca-Witkiewicza w 1901 roku, gdy obaj mieszkali na ul. Żabiej w Warszawie. To pisarz doradził młodemu studentowi architektury, by kontynuował naukę w Monachium.
Chata budowana była od wiosny do jesieni 1905 roku za pieniądze, otrzymane za wydanie powieści historycznej – Popioły (stąd nazwa Popiołówka). Tu powstały Dzieje grzechu, Słowo o bandosie oraz dramat niesceniczny Róża. O nałęczowskiej pracowni, w utworze O Adamie Żeromskim wspomnienie, autorstwa Stefana Żeromskiego czytamy: Budowa „Chaty” na szczycie Góry Armatniej w pobliżu grupy dzikich drzew, domu składającego się z jednej izby, wysokiej i szerokiej, jak spichlerz, o ścianach gładkich z sosnowych drewien, do której prowadzą zamczyste drzwi, a zaopatrzonej we trzy okna ogromne. […] Ileż to zabiegów wchłonęła w swe ściany ta „chata” za ośmset rubli, pracownia, a raczej leżalnia!
Po śmierci pisarza w 1925 roku, jego majątkiem w Nałęczowie zarządzała Oktawia, która zadecydowała, że w Chacie powstanie muzeum poświęcone pamięci jej męża i tam zmarłego 30 lipca 1918 roku syna Adama, które otwarto 17 czerwca 1928 roku.

Oprac. Magdalena Kowalska

LITERATURA:

S. Butryn, Muzeum Stefana Żeromskiego w Nałęczowie, Lublin
M. Mironowicz-Panek, Stefan Żeromski i jego muzeum w Nałęczowie, Lublin 2008
J. Majda, Styl zakopiański, Wrocław 1979