Ładny gips

Kryształ gipsu (selenit)
Siesławice gm. Busko-Zdrój
Dł. 18 x szer. 12 x wys. 2 cm
MNKi/P/483

… czasem „ładna historia” lub „ładne kwiatki”. Ale nie o konsternację lub zdenerwowanie tu chodzi. Rzeczywiście gips jest ładny i występuje w wielu ciekawych formach krystalicznych.

Kryształ selenitu z Siesławic gm. Busko-Zdrój. MNKi/P/483

Gips minerał i gips skała
Gips jest minerałem (uwodnionym siarczanem wapnia). Występuje w skupieniach zbitych, ziarnistych, grubokrystalicznych, rozetowych, włóknistych i in. Jest bardzo miękki i przezroczysty. Gips to również skała osadowa – niemal monomineralna – zbudowana przede wszystkim z gipsu (minerału). Może zawierać domieszki innych siarczanów, minerałów ilastych i węglanów. Zaliczana jest do tzw. ewaporatów, tworząca się głównie wskutek odparowania wód słonych jezior lub mórz, czasami też w wyniku uwodnienia innego pokrewnego minerału – anhydrytu (siarczanu wapnia).

„Róże pustyni”, „jaskółcze ogony”…
Gips odznacza się wyjątkową różnorodnością postaci (ok. 70 odmian). Do najbardziej znanych zaliczamy „różę pustyni” tworzącą się na obszarach pustynnych, w warunkach klimatu suchego i gorącego, przypominającą wyglądem płatki róży. Do ciekawych form krystalizacji należy zaliczyć również tzw. „jaskółcze ogony”. Najpiękniejsze ich formy możemy zobaczyć w naturalnej wychodni w Chotlu Czerwonym k. Wiślicy.
Alabaster to również gips, drobnoziarnisty zbity, biały lub lekko zabarwiony. Popularny materiał rzeźbiarski używany powszechnie od starożytności.
Zastosowanie gipsu było i jest powszechnie znane m. in. w budownictwie, zdobnictwie, rzeźbiarstwie, medycynie, nawet „cement” piramidy Cheopsa składa się w przeważającej części z gipsu.

Gipsowe Ponidzie
Na obszarze Ponidzia gipsy były od dawna znane i wykorzystywane jako materiał budowlany (pierwsze wzmianki pochodzą z XVII w.). Ich eksploatację prowadzono w okresie międzywojennym w Gartatowicach i Sędziejowicach (pow. pińczowski i kielecki) przez przedsiębiorstwo "Standard-Gips" w Jędrzejowie a tuż po wojnie "Jędrzejowskie Zakłady Przemysłu Gipsowego" oraz Spółdzielnia Pracy "Kopaliny Mineralne" w Kielcach. Obecnie eksploatowane są na wielką skalę w Gackach (kopalnia Leszcze, kombinat „Dolina Nidy”) i Chwałowicach. Posiadamy największe złoża tego surowca w Polsce i co najważniejsze, naturalne wychodnie gipsowe, będące wielką atrakcją turystyczną w nadnidziańskim krajobrazie.

Ręczna eksploatacja gipsu w Gartatowicach (pow. pińczowski), 1953 r., fot. J.Fijałkowski. MNKi/JF/378,379

Selene znaczy księżyc
W zbiorach przyrodniczych Muzeum Narodowego w Kielcach znajduje się wiele okazów nadnidziańskiego gipsu. Do najciekawszych zaliczamy jego piękne kryształy, występujące w przeźroczystych taflach, nazywane selenitem - nawiązując do specyficznego połysku tego minerału przypominającego księżycową poświatę. Niegdyś cienkie płytki tej odmiany służyły jako szyby okienne, a przechodzące przez nie promienie słoneczne odznaczały się charakterystycznym miękkim blaskiem podobnym do światła księżyca. Selenit wykorzystywany był również do wyrobu urządzeń optycznych. Ładnie wykształcone, duże kryształy stanowią poszukiwany i wysoko ceniony kamień kolekcjonerski.

Zachęcam do obejrzenia kilkuminutowego filmu z kopalni Naica w Meksyku, gdzie odkryto gigantycznych rozmiarów kryształy gipsu. To miejsce nazywane jest przez naukowców Kaplicą Sykstyńską kryształów. (LINK)

Oprac. Paweł Król