Wczesnorzymski grzebień

Wczesnorzymski grzebień

Miejsce znalezienia: Chroberz, pow. Pińczów
Datowanie: okres wpływów rzymskich, faza B2-C1 (ok. 80-260 r. n.e.)
Materiał: kość
9 x 6,6 cm
MNKi/A/4386

Przedmiotem użytkowym, który towarzyszy człowiekowi od zarania dziejów jest grzebień. Pełnił różnorakie funkcje, służąc między innymi do higieny i pielęgnacji włosów. Choć grzebienie obecne są w naszych domach na co dzień, często nie zdajemy sobie sprawy z niezwykle bogatej historii tego przyboru kosmetycznego. Pojawienie się grzebieni w zamierzchłej przeszłości stanowiło rezultat dbałości człowieka o swój wygląd zewnętrzny. Czesanie włosów spełniało dwojaką funkcję: jako zabieg higieniczny i czynność upiększająca. Piękno włosów i staranność ich uczesania były między innymi wyznacznikiem przynależności do określonej grupy społecznej. W zależności od zręczności i kunsztu rzemieślnika oraz okresu, w jakim powstały, grzebienie mają różne wymiary, postać i zdobienie. Wiele okazów ma bogatą ornamentykę i charakteryzuje się starannością wykonania oraz dbałością o detale. Tym samym przedmioty te łączą w sobie walory estetyczne z funkcjonalnością.

W zbiorach Działu Archeologii Muzeum Narodowego w Kielcach znajduje się grzebień znaleziony w Chrobrzu, pow. Pińczów. Odkrycia dokonał Stanisław Łabuda z Wojsławic w 1970 roku podczas budowy drogi.
Grzebień jednostronnie uzębiony wykonany z jednego kawałka kości, posiada uchwyt w kształcie odcinka koła. Końce są nieco ukośnie ścięte, podobnie jak grzbiet uchwytu. Na jednej powierzchni płytki tuż nad zębami widoczny jest dobrze zachowany ornament składający się z trzech linii. Przestrzeń między nimi zajmują grupy ukośnych żłobków zwrócone do siebie przeciwstawnie. Żłobki dolne i górne tworzą ornament jodełki. W górnej części uchwytu wyryte są trzy kółka z punktem w środku. Zaznaczyć należy, że w symbolice ludów z kręgu śródziemnomorskiego stosowane na grzebieniach kółka koncentryczne, czy też kółka z kropką w środku, tzw. oczka, miały określone znaczenie, związane głównie z kultem słonecznym. Kółka z kropką oznaczały równocześnie oko, pełniące rolę apotropeiczną, tzn. chroniące przed złymi duchami. Analogiczne elementy zdobnicze o niewątpliwie symbolicznej treści stosowano w okresie wpływów rzymskich, np. na grotach oszczepów.
Omówiony grzebień jest drugim tego rodzaju zabytkiem znalezionym w Chrobrzu, pochodzącym z tego samego okresu i odznaczającym się podobną ornamentyką oraz formą. Pierwszy okaz znany jest z literatury. Nasz grzebień stanowi luźne znalezisko. Należy zaliczyć go do typu 1, odmiany a (wg A. Chmielowskiej) grzebieni o uchwycie półkolistym względnie w kształcie odcinka koła. Grzebienie tego typu reprezentują najstarszą formę grzebieni europejskich i w Polsce również najwcześniej się pojawiają. Występują głównie w Wielkopolsce, na Śląsku, w Polsce środkowej oraz na Pomorzu wschodnim w okresie wpływów rzymskich, szczególnie w jego starszej fazie. Później trafiają się sporadycznie w znaleziskach archeologicznych. Fakt znajdowania stosunkowo największej liczby tych przedmiotów na obszarze kultury przeworskiej skłonił niektórych badaczy do postawienia hipotezy, że stąd szły wpływy na tereny nad środkową Łabą, gdzie grzebienie tej odmiany również dość często występują.

Oprac. dr Jolanta Gągorowska-Chudobska

LITERATURA:
A. Chmielowska, Grzebienie starożytne i średniowieczne z ziem polskich, „Acta Archaeologica Lodziensa”, nr 20, Łódź 1971.