Zausznica

Zausznica półkolista z zawieszkami na łańcuszkach

Miejsce znalezienia: Czerniejewo, pow. Gniezno
X-XI w.
Srebro
Kabłąk 2,3x2,7 cm, dł. łańcuszków ok. 2,3 cm
MNKi/A/2684/30

W zbiorach Działu Archeologii Muzeum Narodowego w Kielcach znajduje się niezwykle rzadki okaz biżuterii wczesnośredniowiecznej – zausznica półkolista z zawieszkami na łańcuszkach. 

Zbudowana jest z kolistego drucianego kabłąka o jednym końcu zwężonym i prosto uciętym, drugim rozklepanym i zwiniętym w oczko. Jego dolna poowa jest płasko wymłotkowana i zabudowana półkolistą blaszką, wychodzącą nieco poza kabłąk. Górna, prosta krawędź blaszki jest wzmocniona pasemkiem z kilku równolegle prowadzonych skręcanych filigranów, zawiniętych na brzegu kabłąka. Środkową partię półkolistej blaszki wypełnia dekoracja, na którą składają się trzy guzki przylutowane do blaszki oraz pasmo filigranu z gładkich i skręconych drucików, między którymi umieszczone jest ażurowe pasmo z drucika wygiętego zygzakowato. Dolna krawędź obwiedziona jest pojedynczym skręconym filigranem. W dolnej partii blaszki uformowanych jest pięć otworków, w których zawieszone są łańcuszki ze zginanych wpół ósemkowatych ogniwek. W ostatnim ogniwie zamocowane były zawieszki, które niestety nie zachowały się, stąd niemożliwe jest określenie ich formy.

Zausznice półkoliste z zawieszkami na łańcuszkach zarejestrowano głównie w skarbach datowanych na X i XI wiek w miejscowościach: Psary, pow. Kalisz; Obra Nowa, pow. Zielona Góra; Trójca, pow. Tarnobrzeg; Kania, pow. Szczecin.
Stanowiska z tego typu zausznicami rozprzestrzenione są przede wszystkim na obszarze Wielkopolski, Kujaw i Polski środkowej, wskazując na teren ich szczególnego użytkowania. Stosunkowo nielicznie są znajdowane na terenach na zachód od Odry i we wschodniej części ziem polskich. Kolczyki z zawieszkami na łańcuszkach, o nieco odmiennie ukształtowanej dolnej części kabłąka, znane są z terenów wielkomorawskich i czeskich – z pochówków kobiecych z końca IX-pocz. X wieku. (Břeclav-Pohansko i Kouřim, Okr. Kolín). Mogły one dać impuls do wykonywania tych form na ziemiach polskich w odmiennym nieco kształcie.
Zausznice były najładniejszą ozdobą głowy kobiecej. Wykonywane przede wszystkim ze srebra, rzadziej z brązu, znajdowane są głównie w skarbach, sporadycznie w pochówkach, co utrudnia odtworzenie sposobu ich noszenia. Sądząc po detalach konstrukcji poszczególnych rodzajów zausznic, część z nich była noszona w uchu jako kolczyki, część natomiast mocowano, podobnie jak kabłączki skroniowe, do opasek lub nakryć głowy.

Opracowała: dr Jolanta Gągorowska-Chudobska

Literatura:
H. Kóčka-Krenz, Biżuteria północno-zachodnio-słowiańska we wczesnym średniowieczu, Poznań 1993