Ostroga

Miejsce znalezienia: Kije, pow. Pińczów

XIII-XIV w.
Żelazo
14,5 cm
Średnica kółka: 3,7 cm
Nr inw. MNKi/A/175

W zbiorach Działu Archeologii Muzeum Narodowego w Kielcach znajduje się wykonana z żelaza ostroga z kółkiem gwiaździstym. Składa się
z dwóch części: kabłąka z widełkami i 8-promienistego kółka gwiaździstego umieszczonego w widełkach na osi. Kabłąk ma kształt litery V, ramiona są silnie łukowato wygięte. Największe wygięcie ramion w rzucie bocznym przypada na partię przy zaczepach płytkowych z dwoma otworami. W górnych otworach występują ozdobne blaszki.

Ostroga należy do typu III wg Hilczerówny i jest datowana na XIII-XIV wiek. Na obszarze Europy pojawienie się ostrogi z kółkiem gwiaździstym można prześledzić głównie w oparciu o materiał ikonograficzny. Jako przykłady można podać posąg jeździecki Rudolfa z Habsburga znajdujący się w katedrze w Strasburgu, witraże w Chartres przedstawiające walkę między Saracenami a chrześcijanami w XIII w., czy płytę nagrobkową znalezioną w Anglii, przedstawiającą templariusza i pochodzącą z trzeciej ćwierci XIII w. Polskie znaleziska datowane są podobnie, nie widać więc większej rozbieżności w czasie pojawienia się tych ostróg w Europie. Może najwcześniej spotykamy je we Francji (połowa XIII w.) i w Anglii (trzecia ćwierć XIII w.), co mogłoby sugerować, że ostrogi te powstały na zachodzie Europy. Mamy jednak za mało danych, by rozstrzygnąć kategorycznie, na którym terenie dokonano tego interesującego wynalazku. Ostrogi te pojawiły się nagle, bez form przejściowych i od razu na obszarze niemal całej Europy.

Zadaniem ostrogi było wzmożenie uderzenia pięty o bok konia, aby w ten sposób przez zadanie gwałtownego bólu pobudzić go do większego wysiłku. Ostroga miała szczególne zastosowanie w walce, pomagała „wypuścić” konia. Przez swą funkcję stała się też jednym z istotnych elementów przy powstaniu konnicy wczesnośredniowiecznej. Para ostróg wywierając jednocześnie nacisk na oba boki konia, przez swoje działanie umożliwiała gwałtowne natarcie konnicy, a ponadto kierowanie koniem w czasie, gdy obie ręce jeźdźca były zajęte, dzięki czemu rolę ciężkiej konnicy w wojsku średniowiecznym można, zdaniem niektórych badaczy, przyrównać do roli obecnych wojsk zmotoryzowanych.
Należy jeszcze dodać, że ostroga miała bardzo duże znaczenie we wczesnym średniowieczu stanowiąc jeden ze składników symboliki stosunków feudalnych. Ostrogi nosili możni feudałowie, właściciele majątków ziemskich czy drobni posiadacze ziemscy, którzy stanowili w tym czasie rycerstwo konne. Według francuskich pieśni epickich wynika, że ostrogi stanowiły pierwszą rzecz, którą rycerz przywdziewał przed bitwą. Z czasem ostroga wraz z mieczem i pasem stała się oznaką godności rycerskiej. Podczas pasowania na rycerza, kandydata ubierano w poświęconą uprzednio zbroję, przypasywano mu miecz i przypinano ostrogi. Jeśli rycerz się zniesławił, to zdzierano mu ostrogi. Ostroga dawała nazwę stowarzyszeniom rycerskim w średniowieczu, a niektóre bitwy znano również pod nazwą: „dni ostrogi”. Ostrogi dawano jako rękojmię przyjaźni i oznakę wasalstwa.

Opracowała: dr Jolanta Gągorowska-Chudobska

Literatura:
Z. Hilczerówna, Ostrogi polski z X-XIII wieku, Poznań 1956