Pejzaż górski Władysław Aleksander Malecki (1836-1900)

1884, Olej, płótno, 33,3x29 cm
MNKi/M/1125

Władysław Aleksander Malecki, Pejzaż górski, 1884, MNKi/M/1125

Władysław Aleksander Malecki (1836-1900) urodził się w Masłowie w pod Kielcami, zmarł w Szydłowcu. Graniczne daty życia artysty związane są z regionem świętokrzyskim, ale kariera artysty miała również wymiar europejski.

W połowie XIX wieku rozpoczął się w Europie ruch krajoznawstwa, pieszych wycieczek w góry i wytyczania szlaków turystycznych. Dla Maleckiego był to okres studiów w Warszawskiej Szkole Sztuk Pięknych (1852-1856), kiedy pod kierunkiem ulubionego profesora Chrystiana Breslauera odbywał piesze wycieczki i malował motywy przyrody bezpośrednio w naturze. Doświadczenia z okresu nauki wpłynęły na późniejszą twórczość artysty, a realistyczne i kameralne pejzaże stały się jego specjalnością. Po ukończeniu Szkoły Sztuk Pięknych wystawiał w Warszawie studia pejzażowe i widoki architektury.

W 1866 roku otrzymał stypendium rządowe i udał się do Monachium. Tamtejsza Akademia odeszła nieco od dominującej dotychczas
w kształceniu tematyki historycznej i zaczęła doceniać malarstwo pejzażowe. W Monachium osiadła duża kolonia artystów polskich nazywana Monachijczykami, która opuściła kraj na skutek represji po powstaniu styczniowym. Jej duchowym przywódcą był Józef Brandt.
W czasie pobytu w Monachium Malecki utrzymywał bliższe kontakty m. in. z Maksymilianem i Aleksandrem Gierymskimi, Józefem Brandtem, Ludwikiem Kurellą, Walerym Eliaszem Radzikowskim i Juliuszem Kossakiem. Maksymilian Gierymski i Kossak z uznaniem wypowiadali się o jego obrazach, popierał Maleckiego również Józef Brandt. Około dziesięcioletni pobyt artysty w Monachium należał do najpomyślniejszych w życiu artysty. Podróżował do Bawarii, malował górskie pejzaże Alp i Tyrolu, czasami przyjeżdżał również do kraju, np. w 1869 roku. Zamieszkał wówczas w Białogonie pod Kielcami, gdzie założył pracownię malarską. W poszukiwaniu motywów do obrazów wędrował po różnych zakątkach kraju. Malował pejzaże z Piekoszowa, Chlewisk, Stobiecka, Radomska, wyjeżdżał do Krakowa i w Tatry.
Na temat jego wczesnych prac Wojciech Gerson napisał: ... ładnie to wykonane, śmiałe, świeże w barwach, ale przyrody żywej trudno się doszukać tam, gdzie jasność planów odległych wydobyta jest czarnością bliskich drzew, jakiej pośród dnia białego napotkać niepodobna.

Malecki był artystą obdarzonym autentycznym talentem i wrażliwością. Jego uwagę przyciągały zarówno malownicze widoki górskie, jak
i rozległe niziny, jeziora, rzeki, parki miejskie, przedmieścia i zabytkowa architektura miast. Z biegiem czasu w mistrzowski sposób oddawał klimat pór roku, wrażeniową ulotność światła i klimat natury, zakładał nisko osadzony horyzont, by wciągnąć patrzących w głębię obrazu. Posługiwał się stosunkowo wąską gamą barw, w której przeważały zielenie, zgaszone brązy i szarości, a mimo to potrafił oddać krajobraz w pełnym słońcu, zasnuty mgłą, w deszczu, czy podczas zamieci. Niektórym motywom nadawał lekko romantyczna nutę.
Malował najczęściej obrazy małych i średnich formatów, bezpośrednio na łonie przyrody. Poza motywami pejzażowymi i architektonicznymi tworzył m. in. aranżowane wnętrza pracowni, sceny rodzajowe i rodzajowo-historyczne.
Twórczość Władysława Aleksandra Maleckiego jest często porównywana z dorobkiem innego wybitnego malarza – realisty, wywodzącego się z regionu świętokrzyskiego, Józefa Szermentowskiego. Niektóre obrazy artystów, w kolorycie i kameralnym ujęciu motywu, rzeczywiście wykazują pewne podobieństwo rozwiązań.

Władysław Aleksander Malecki, Pejzaż górski z jeziorem, 1890, MNKi/M/1122

Począwszy od 1867 roku dzieła Maleckiego pojawiały się na wystawach w Towarzystwa Zachęty Sztuk Pięknych w Warszawie. Brał udział również w wystawach w Monachium, Krakowie, Lwowie, Wiedniu, Berlinie i Londynie. Jego obrazy były dobrze przyjmowane przez krytykę polską i obcą, za Przedmieście Krakowa uzyskał np. jeden z pięciu złotych medali na wystawie w Londynie (1873).

W 1880 roku Malecki powrócił do kraju. Zamieszkał w Warszawie, gdzie malował widoki Saskiej Kępy, Wilanowa, Mokotowa, Parku Łazienkowskiego i Solca. W poszukiwaniu tematów przemierzał również Mazowsze, Krakowskie, Kielecczyznę i Wołyń. Malował głównie pejzaże, które prezentował na wystawach krajowych, głównie w TZSP w Warszawie. Omawiany Pejzaż górski powstał w Tatrach, które Malecki penetrował równie często, co wcześniej Alpy Bawarskie. Przedstawia kamieniste, niemal wyschnięte koryto strumienia, otoczone przez wypiętrzone szczyty. Przez wymyte z podłoża i ułożone w dynamiczną strukturę głazy przesącza się niewielka struga. Nad brzegami wyrastają pojedyncze, pochylone krzewy i drzewa. Zasnuty delikatna mgłą widok zamykają trzy potężne, ustawione kulisowo szczyty oraz szara partia nieba. W głębi obrazu widać smugę dymu znad ogniska oraz postaci wędrowców. Na pierwszym planie światło w dynamicznych przeskokach ślizga się po głazach i załamuje na wykrotach, później przyjmuje jednostajny charakter. Postaci wędrowców to zapewne zwolennicy rodzącego się krajoznawstwa: wytyczania nowych szlaków górskich, pieszych wycieczek, tworzenia rejestru gatunków fauny i flory, wreszcie powstawanie opisów rodzimej przyrody na kartach literatury. Pejzaż górski, który można obejrzeć w muzealnej Galerii, nawiązuje w pewien sposób do schematów widoków górskich, wypracowanych przez szwajcarskiego malarza Alp Aleksandra Calame (1810-1864). W zbiorach kieleckich znajdują się jeszcze dwa inne widoki górskie z grupami wędrowców.

Z biegiem czasu coraz trudniej było Maleckiemu sprzedać w kraju obrazy, podupadał na zdrowiu, dlatego podjął pracę nauczyciela kaligrafii i rysunku w gimnazjum w Kole (1887). Mieszkał później w Warszawie, Niekłaniu i rodzinnym Szydłowcu, gdzie zmarł w biedzie
i zapomnieniu w 1900 roku. W roku 1901 roku obrazy z jego majątku, nie tylko jego autorstwa, zostały zlicytowane w Szydłowcu i uległy rozproszeniu. W 1999 roku Muzeum Narodowe w Kielcach zorganizowało wystawę monograficzną Władysława Aleksandra Maleckiego, przygotowaną przez Alojzego Obornego, we współpracy z Elżbietą Jeżewską i Barbarą Małkiewicz, na której zaprezentowane zostały obrazy artysty ze zbiorów polskich.

Władysław Aleksander Malecki, Pejzaż górski z jeziorem, 1893, MNKi/M/358

Bibliografia:

1. Historia sztuki polskiej, praca zbiorowa pod redakcją Tadeusza Dobrowolskiego i Władysława Tatarkiewicza, t. III, Sztuka nowożytna, Kraków 1962, s. 257.
2. Słownik Artystów Polskich i w Polsce działających, t. V, Warszawa 1993, hasło: Janusz Derwojed, s. 288-292.
3. Władysław Aleksander Malecki 1836-1900, Katalog wystawy monograficznej, kurator Alojzy Oborny, współpraca Elżbieta Jeżewska, Barbara Małkiewicz, Muzeum Narodowe w Kielcach, Kielce 1999.
4. Ewa Micke-Broniarek, Malarstwo polskie. Realizm, naturalizm, Warszawa 2005.

Oprac: dr Anna Myślińska