Rękopis sztuki Zagłoba swatem

1900
28 x 23 cm
Papier, tektura, atrament
MNKi/S/616

Henryk Sienkiewicz znany jest przede wszystkim ze swoich znakomitych powieści. Nie wszyscy jednak wiedzą, że był również dramatopisarzem. W zbiorach Pałacyku w Oblęgorku zachował się rękopis jednoaktowej sztuki Zagłoba swatem. Utwór został napisany przez Sienkiewicza specjalnie na jubileusz 25-lecia swojej pracy literackiej, który był uroczyście obchodzony nie tylko na terenie zaborów, ale i na całym świecie.
To właśnie z tej okazji polskie społeczeństwo obdarowało pisarza oblęgorskimi włościami i okazałym pałacykiem.
Pierwotny tytuł sztuki brzmiał Swaty Pana Zagłoby. Premiera miała miejsce podczas uroczystości jubileuszowych – 22 grudnia 1900 roku w Teatrze Wielkim w Warszawie, gdzie w roli tytułowego Zagłoby wystąpił Mieczysław Frankiel, Zarembę zagrał Roman Żelazowski, a Zofię Tekla Trapszo. W tym samym dniu sztukę wystawiano również w innych miastach, m.in. we Lwowie, Krakowie, Poznaniu i Wilnie. Brali w niej udział nie tylko aktorzy zawodowi, ale też amatorzy. Ciekawość czytelników była bardzo duża, dlatego większość czasopism, aby choć trochę ją zaspokoić, podawała dokładne streszczenie sztuki, w której autor wprowadził na scenę jedną z najpopularniejszych, wykreowanych przez siebie postaci. Niektóre tytuły, np. Dziennik Narodowy, drukowały również cały tekst utworu.
Trudno stwierdzić, dlaczego Sienkiewicz właśnie w taki sposób zdecydował się uczcić swój jubileusz. Odpowiedzi na to pytanie szukał już wybitny badacz jego twórczości, profesor Julian Krzyżanowski, który stwierdził, że (…) nagadywany o czynny udział w uroczystościach jubileuszowych, pisarz postanowił sobie z nich zadworować w sposób nawiązujący do wspaniałej tradycji antycznej, które pełne patosu tragedie kończyła w Atenach dramatem satyrowym. Znając z wieloletniego doświadczenia pompatyczny charakter jubileuszów, uroczystości własne postanowił Sienkiewicz zakończyć akcentem komicznym. Akcja tej króciutkiej komedii dotyczy miłości panny Zosi, córki Oliwiusa, do żołnierza Jana Zaremby. Ojciec dziewczyny, żywiący urazę do rodziny Zarembów, nie wyraża zgody na małżeństwo. Wówczas Zaremba wpada na pomysł sprowadzenia Pana Zagłoby, a ten, wymyśla fortel, który prowadzi do wielu komicznych sytuacji, ale i do szczęśliwego finału.
Zagłoba swatem to jeden z dwóch rękopisów, które znajdujących się w zbiorach Pałacyku w Oblęgorku. Poza nim w muzeum zachował się jeszcze rękopis powieści historycznej z czasów króla Jana II Sobieskiego Na polu chwały, a także kilkadziesiąt listów Sienkiewicza.
Sztuka Zagłoba swatem zawiera 25 jednostronnie, ale w całości zapisanych kart. Ostatnia z nich jest nieco węższa i złożona. W tekście widoczne są liczne skreślenia. Papier, użyty przez autora, zawiera filigran – znak łabędzia i napis original fiume paper. Pierwsza kartka jest związana z twardą, zieloną oprawą z tektury, częściowo z marmurkowym wzorem, ze złoconym, tłoczonym tytułem rękopisu oraz imieniem i nazwiskiem pisarza.
Rękopis do tej pory pokazywany był na dwóch wystawach czasowych, w 2001 roku (Dla pokrzepienia serc – Pałac Kultury i Nauki w Warszawie) oraz w roku 2010 (Henryk Sienkiewicz i bohaterowie jego powieści – Muzeum Ludowych Instrumentów Muzycznych w Szydłowcu).

Oprac. Łukasz Wojtczak