Nóż sierpowaty

Nóż sierpowaty

Do niezwykle ciekawych znalezisk archeologicznych należą krzemienne duże noże bifacjalne zwane powszechnie sierpami, pikami sierpowatymi lub nożami sierpowatymi. Są to narzędzia, których płaszczyzny formowano płaskim, regularnym retuszem powierzchniowym, dodatkowo wyrównywanym przy krawędziach.

Taki nóż sierpowaty znajduje się również w zbiorach Działu Archeologii MNKi. Został on odkryty w 1925 roku w Złotej, pow. Sandomierz przez Zdzisława Lenartowicza, z wykształcenia malarza, z zamiłowania archeologa, który prowadził amatorskie wykopaliska na Kielecczyźnie.

Jest to okaz w obrysie płaszczyznowym zbliżony do trójkąta, o krawędziach – wewnętrznej lekko wciętej, zewnętrznej łukowato wypukłej, przechodzących w zbieżny (odłamany) wierzchołek. Podstawa rozszerzona i ścieniona. W przekroju poprzecznym soczewkowaty. Okaz wykonano z krzemienia ożarowskiego. Posiada wyraźne wyświecenie użytkowe w części wierzchołka i przy wewnętrznej krawędzi.

Według typologii Jerzego Libery omawiany okaz można zaliczyć do noży podtypu A (noże podtrójkątne), o największej szerokości przy podstawie i krawędziach bocznych stopniowo zwężających się ku wierzchołkowi i pododmiany II o krawędzi wewnętrznej lekko wciętej.

Sierpowate noże podtrójkątne znane są przede wszystkim ze znalezisk luźnych, zdecydowanie rzadziej z zespołów grobowych kultury mierzanowickiej i strzyżowskiej. Są charakterystyczne dla obu tych kultur. Różnią się jedynie ukształtowaniem wierzchołka, na podstawie, którego wyróżniono kilka odmian. Ze względu na złamanie wierzchołka trudno jest jednak wskazać konkretną odmianę omawianego noża. Należy go natomiast łączyć z ludnością kultury mierzanowickiej, której znaleziska notowane są w Złotej na stanowisku „Nad Wawrem”.

Badacze przypisywali nożom sierpowatym wielorakie funkcje. Część archeologów uznawało je przede wszystkim za narzędzia żniwne – „sierpy”, inni za noże do krojenia mięsa. Obecnie przeważa przekonanie, że jest to narzędzie, które służyło do wykonywania wielu czynności, najczęściej jako sztylet i nóż, a czasem tylko piła lub sierp. Były rozpowszechnione na dużych obszarach Europy w zasięgu wielu kultur. Na niektórych terenach, np. zachodniej Ukrainy, utrzymywały się w podobnej postaci przez całą epokę brązu i wczesną epokę żelaza.

Opracowała: dr Jolanta Gągorowska-Chudobska

Literatura:

1. Libera, Krzemienne formy bifacjalne na terenach Polski i zachodniej Ukrainy (od środkowego neolitu do wczesnej epoki żelaza), Lublin 2001