Twardowski na kogucie

Figurka Twardowski na kogucie

W zbiorach Muzeum Narodowego w Kielcach przechowywanych jest kilka wyrobów porcelanowych wykonanych według projektów krakowskiego artysty rzeźbiarza Franciszka Kalfasa. Są to zarówno figurki, jak i naczynia dekoracyjne, odznaczające się dużą różnorodnością pod względem stylistycznym. Wiele z nich świadczy raczej o poszukiwaniu rozwiązań dla produkcji niż realizowaniu własnej osobowości artystycznej. Lecz o ile niektóre można określić mianem galanterii porcelanowej, tak w wielu przypadkach mamy do czynienia ze znakomicie przeprowadzonymi, trudnymi technicznie wyzwaniami rzeźbiarskimi.

Franciszek Kalfas jest artystą stosunkowo mało znanym, którego twórczość nigdy nie była przedmiotem osobnego opracowania. Urodził się 21 maja 1898 w miejscowości Cięcin w powiecie żywieckim. Pracami młodego Franciszka zainteresował się rzeźbiarz Stanisław Jarząbek, który przyjął go w 1913 roku na trzyletnią praktykę do swojej pracowni w Kętach. W latach 1920-1922 Kalfas kształcił się w Państwowej Szkole Przemysłu Drzewnego w Zakopanem, kontynuującej tradycje założonej w 1876 roku z inicjatywy Towarzystwa Tatrzańskiego Szkoły Snycerskiej. Kolejnym etapem edukacji krakowskiego rzeźbiarza były, trwające do 1927 roku studia w Państwowej Szkole Sztuk Zdobniczych i Przemysłu Artystycznego w Krakowie, gdzie uczęszczał na zajęcia w pracowni Jana Raszki – rzeźbiarza, medaliera i malarza, absolwenta Akademii Sztuk Pięknych w Wiedniu. Po ukończeniu studiów Kalfas został asystentem na macierzystej uczelni, gdzie prowadził zajęcia z kompozycji brył i płaszczyzn, a w latach 1929-1930 dodatkowo z rzeźby w drewnie i kamieniu. Od 1930 do 1934 roku był nauczycielem kontraktowym, następnie etatowym na Wydziale Rzeźby, którym przed 1939 rokiem kierował. Od 1928 roku Kalfas należał do Zrzeszenia Artystów Plastyków „Zwornik”, wraz z którym wystawiał nie tylko w kraju, ale również na Międzynarodowej Wystawie Sztuki Religijnej w Padwie w 1931 roku. Było to drugie tak ważne wydarzenie w działalności artystycznej krakowskiego rzeźbiarza po Powszechnej Wystawie Krajowej w Poznaniu w 1929 roku, na której zaprezentowano jego cztery rzeźby: Siewcę i Kosiarza – na terenie „E”, po obu stronach Pawilonu Banku Rolnego oraz nad bramą do Wesołego Miasteczka – Mistrza Twardowskiego na księżycu; dwie pierwsze na wysokich cokołach, wszystkie o zgeometryzowanej formie podobnie jak figura Kraka zabijającego smoka (na fontannie) dla pawilonu miasta Krakowa.

Podczas okupacji, w latach 1942-1944, artysta ukrywał się w fabryce porcelany w Ćmielowie, gdzie był projektantem i kierownikiem artystycznym. Po zapoznaniu się z techniką produkcji fabrycznej wykonał liczne modele małych form rzeźbiarskich oraz projekty naczyń dekoracyjnych i użytkowych. Dla Franciszka Kalfasa krótki okres pobytu w Ćmielowie był czasem intensywnej pracy, której owocem były liczne projekty figurek, przedmiotów dekoracyjnych i naczyń. Na wystawie zbiorowej prac Józefa Mehoffera i Jana Książka, tkanin artystycznych Heleny i Stefana Gałkowskich oraz polskiej porcelany artystycznej „Ćmielów”, zorganizowanej w gmachu Towarzystwa Przyjaciół Sztuk Pięknych w Krakowie w 1945 roku zaprezentowano głównie wojenną produkcję fabryki, w tym dużą grupę prac Kalfasa. Wśród nich było 26 oryginalnych przedmiotów wykonanych przez rzeźbiarza, 24 odlewy z formy wykonane według jego projektów oraz dwa projekty jeszcze nie zrealizowane. W zbiorach Muzeum Narodowego w Kielcach znajduje się kilka przedmiotów wykonanych według projektów artysty, które były prezentowane na wspomnianej wystawie. Należy do nich także omawiana figurka, określona w katalogu jako Podróż pana Twardowskiego na księżyc. Z podstawą w formie owoidalnego pagórka została połączona sylweta „galopującego” koguta, o dramatycznie rozwartym dziobie. Na grzbiecie ptaka siedzi pochylony, wąsaty szlachcic o wyrazistych, nieco karykaturalnych rysach, w stroju polskim. Mimo całej ekspresji poszczególne detale, jak elementy stroju mężczyzny, a zwłaszcza upierzenie ptaka modelowane są miękką płynną linią. Figurka Twardowskiego o analogicznej formie, lecz odmiennej kolorystyce przechowywana jest w zbiorach Muzeum Historyczno-Archeologicznego w Ostrowcu Świętokrzyskim.

Po wojnie artysta nie wrócił już do pracy w porcelanie. Zmarł 17 listopada 1968 roku w Krakowie.

Opracowała dr Magdalena Śniegulska-Gomuła