Szpila

Szpila
Siesławice, pow. buski
epoka brązu, okres halsztacki C (750–500 r. p.n.e.)
brąz
dł. 14 cm, maks. gr. 0,3 cm, śred. gł. 0,6 cm
MNKi/A/3532

Wśród ozdób przechowywanych w zbiorach Działu Archeologii znajduje się niezwykle rzadka, brązowa szpila odkryta w osadzie kultury łużyckiej. Posiada ona małą główkę oraz okrągły w przekroju trzonek, wyraźnie zgrubiały pośrodku i wygięty przy jednym końcu pod kątem zbliżonym do prostego. Trzonek zdobiony jest dookolnymi, ukośnie biegnącymi żłobkami. Szpila wyglądem i rozmiarami podobna jest do ozdób znanych z kultury scytyjskiej strefy lasostepu. Na tym terenie szpile używane były głównie przez kobiety, zarówno do upinania ubioru głowy, jak i do spinania szat, a wskazuje na to miejsce występowania tych przedmiotów w obrębie pochówków. Poza znaleziskami grobowymi należy wymienić liczne odkrycia w osadach, gdzie ten rodzaj ozdoby, z racji niewielkich rozmiarów, mógł być często gubiony. Scytyjskie szpile strefy lasostepu posiadały główki w kształcie maleńkiej półkuli albo ostrosłupa i zazwyczaj krótki, lekko pogrubiony trzonek. Być może zgięcia trzonka pod kątem, występujące często na znajdowanych okazach, były rezultatem intensywnego użytkowania, np. zbyt dużego nacisku przy spinaniu grubych warstw odzieży.

Nad środkowym Dnieprem, w obrębie tzw. Lewobrzeża, podobne szpile występują w zespołach datowanych na VI w. p.n.e. Pojawiały się też na osiedlach Prawobrzeża Dniepru, w warstwach zawierających materiały wczesnoscytyjskie z VII-VI w. p.n.e., a także w środkowym dorzeczu Bohu. Szpile stanowiły częste wyposażenie pochówków płaskich i podkurhanowych. Według Tadeusza Sulimirskiego były typową ozdobą dla scytyjskiej kultury Zachodniego Podola. Kilka okazów takich szpil, uznanych za lokalny wariant wyrobów scytyjskich, wystąpiło jako wyposażenie pochówków na cmentarzyskach ludności kultury wysockiej. Można przypuszczać, że formy wysockie lub raczej zachodniopodolskie stanowiły wzorzec dla wytwórców szpil w kulturze łużyckiej.

Opracowała: dr Jolanta Gągorowska-Chudobska

Literatura:

1. M. Kłosińska, Nowe znaleziska brązowe ze Starego Machnowa, pow. tomaszowski, „Archeologia Polski Środkowowschodniej” 2008, t. 10, s. 237–248.

2. Sulimirski, Kultura wysocka, Kraków 1931, s. 134, tabl. XXV, 10, 15, 16, tabl. XXVII.

3. Sulimirski, Scytowie na Zachodnim Podolu, Lwów 1936, s. 25, fig. 1, 3.