Bilet skarbowy 100 złotych polskich

Jędrzej Kapostas, Karol M. Gröll
Fabryka Jana Abrahama Willinga
Polska, Warszawa, 1794
Papier, druk, 17,3 x 9,6 cm
MNKi/N/268

Z okazji Roku Tadeusza Kościuszki przypominamy historię pierwszych polskich pieniędzy papierowych, których emisja miała miejsce w dobie insurekcji. Wobec trudności z uzyskaniem kruszcu i dużymi wydatkami na prowadzenie działań zbrojnych, 8 czerwca 1794 roku Kościuszko polecił Radzie Najwyższej Narodowej powołanie Dyrekcji Biletów Skarbowych i przygotowanie emisji asygnat. Projekt banknotu zatwierdzał naczelnik powstania. Papierowe pieniądze trafiły do obiegu 16 sierpnia. Ich wartość była zabezpieczona na dobrach narodowych, których coroczna sprzedaż na sumę 10 milionów złotych miała pozwolić władzom na wykup wszystkich biletów od obywateli. Odmowa ich przyjmowania groziła grzywną. Władze powstańcze miały prawo płacenia wyłącznie biletami, jednocześnie wymagały od obywateli realizacji połowy zobowiązań w biletach, połowy zaś w monecie kruszcowej. Z tych powodów ludność polska odnosiła się do papierowego pieniądza nieufnie. Początkowo emitowano bilety o wysokich nominałach od 5 do 1000 zł, z czasem pojawiły się mniejsze – 5 i 10 groszy miedzianych oraz 2 i 4 złote. Po upadku insurekcji pieniądze te straciły ważność. Stanowią dziś cenną, historyczną pamiątkę ostatnich miesięcy wolności z czasów I Rzeczypospolitej.

Prezentowany bilet skarbowy, pochodzący z kolekcji numizmatycznej Działu Historii, oznaczony jest serią i numerem: B 11207. Seria widoczna jest w nagłówku, zaś numer u dołu, w stylizowanej klamrze. W górnej, centralnej części, demonstracyjnie umieszczono republikańskie symbole rewolucyjnej Francji: czerwona czapka wolności – frygijska – ponad murami Bastylii, zerwane kajdany absolutyzmu oraz uzbrojenie sankiulotów, francuskich radyklanych rewolucjonistów. Z lewej godło Polski (Orzeł), z prawej Litwy (Pogoń). Po bokach, w ramkach, oznaczenia nominału –liczba 100 i słowo STO. Tekst w części centralnej, określający kurs urzędowy biletu w stosunku do wartości monet kruszcowych oraz podstawę prawną emisji, drukowany był również w języku polskim, co stanowiło zmianę wobec wcześniejszych inskrypcji łacińskich umieszczanych na monetach. Niżej widoczny jest suchy wycisk pieczęci oraz odręczne podpisy atramentem: J. Gaczkowski, J. Klek, A. Michałowski. Jednostronny bilet ma barwę czerwoną. Zabezpieczający znak wodny stanowią litery: B S. Całość otacza ozdobna ramka.

Oprac. Paweł Grzesik

Bibliografia:

Kopicki E., Katalog podstawowych typów monet i banknotów Polski oraz ziem historycznie z Polską związanych, t. III, Warszawa 1978.

Kowalski M., Polski pieniądz papierowy 1794–1994, Warszawa 1994.

Szwagrzyk J., Pieniądz na ziemiach polskich X–XX w., Wrocław 1973.