O litewskich i polskich prawach

O litewskich i polskich prawach, o ich duchu, źródłach, związku i o rzeczach zawartych w pierwszem Statucie dla Litwy 1529 roku wydanem, t. 1, przez Tadeusza Czackiego
Warszawa: [s.n.], 1800 (Warszawa: J.C.G. Ragoczy)
wym. 24 cm
MNKI/MBM/1571

Jest to pomnikowe dzieło z zakresu prawa, w którym przedstawione statuty litewskie (1529, 1566, 1588) były sukcesem prawodawstwa z czasów, gdy Polska była niepodległa.

Opracowane i wydane przez Tadeusza Czackiego (1765–1813), historyka, działacza gospodarczego, bibliofila, twórcy Liceum Krzemienieckiego i Biblioteki Poryckiej, miało za zadanie utrwalenie pamięci o polskiej przeszłości.

Szeroko zakreślona działalność Czackiego obejmowała sprawy gospodarczo-społeczne m.in. pracę w Komisji Kruszcowej, Komisji Skarbowej (1786–1792) oraz organizację szkolnictwa (był wizytatorem szkół w guberni wołyńskiej, podolskiej i kijowskiej).

Był autorem wielu prac, w których odzwierciedlenie znalazła jego działalność na różnych polach. W swoich utworach poruszał problemy dotyczące gospodarki kraju, rozwoju handlu zagranicznego, rzemiosła i miast.

W dziele O litewskich i polskich prawach wyodrębnił po raz pierwszy historię prawa jako osobną dziedzinę nauk prawnych.

Za podstawę pracy Czacki przyjął rękopis I Statutu litewskiego z 1538 roku (podał tekst) i uzupełnił artykułami statutów II i III. Całość uzupełnił komentarzami w formie przypisów dotyczących historii, prawa i ekonomii. Rozdział O monecie polskiej i litewskiej ma charakter monografii numizmatyki, w której umieścił wizerunki monet. Tablice monet i medali do dzieła wykonane zostały przez Aleksandra Orłowskiego (1777–1832), malarza, rysownika, grafika, dla którego była to pierwsza praca ilustratorska. Według Andrzeja Banacha polskiego pisarza i krytyka artystycznego „zwłaszcza ryciny Orłowskiego wykraczają poza technicznie wierną reprodukcję numizmatów. Portrety królów polskich na monetach wycięte są kreską pełną wyrazu i światłocienia z podkreśleniem indywidualności zarówno portretowanego, jak i samego artysty”.

Ryciny wykonane techniką miedziorytu nie zdobyły jednak uznania Czackiego, który zarzucał artyście niedokładność w wykonaniu rysunku i dlatego pozostałe tablice zlecił Janowi Ligberowi rytownikowi działającemu w Warszawie.

Dzieło wydrukowane zostało w Warszawie przez Jana Chrystiana Godfryda Ragoczego (?–1809), drukarza i księgarza.

Starodruk należał do Józefa Frankowskiego, o czym świadczy podpis na karcie tytułowej. Można mniemać, że to szambelan króla Stanisława Augusta Poniatowskiego, poseł ziemi mielnickiej na sejm grodzieński (1793), członek konfederacji grodzieńskiej w 1793 roku, sędzia ziemski mielnicki w  1795 roku. Do niego należy również odręczny wpis na karcie przedtytułowej dotyczący autora dzieła oraz kilka notatek pod tekstami na poszczególnych stronach. Frankowski wyraża się o Czackim z wielkim uznaniem w słowach „tot bona tam parvo claudit in orbe dies” czyli „tak wiele dobra mieścił w sobie za życia ten skromny człowiek”.

Inne znaki własnościowe to pieczątki: Polskie Towarzystwo Krajoznawcze. Oddział w Jędrzejowie; Polskie Towarzystwo Krajoznawcze. Oddział Kielecki; Muzeum Świętokrzyskie Polskiego Towarz[ystwa] Turyst[yczno]-Krajoznawczego w Kielcach, ul. Św. Leonarda 4.

Wydawnictwo posiada oprawę tekturową bardzo zniszczoną, blok książki jest rozluźniony, papier zabrudzony, zaplamiony, pofalowany i z niezbyt intensywnymi zaciekami.

Literatura

1. Banach Andrzej, Polska książka ilustrowana 1800–1900, Kraków 1959
2. Danowska Ewa, Tadeusz Czacki 1765–1813, Kraków 2006
3. Knot Antoni, Czacki Tadeusz, w: Polski Słownik Biograficzny, 4, 1938, s. 144–146
4. Urzędnicy podlascy XIV–XVIII wieku. Spisy, oprac. Ewa Dubas-Urwanowicz, Włodzimierz Jarmolik, Michał Kulecki, Jerzy Urwanowicz, Kórnik 1994