Autor nieznany, Jakub Sobieski

olej, płótno
83 x 68 cm
MNKi/M/1634
Fot. 1.

Jakub Ludwik Sobieski był synem Jana III Sobieskiego i Marii Kazimiery de La Grange d’Arquien. Prezentowany portret (fot. 1) powstał w 1. poł. XVIII wieku. Do kolekcji Muzeum Narodowego w Kielcach trafił wraz z innymi zabytkami podczas wykupu mienia podworskiego Wielopolskich.

Obraz został namalowany na podłożu płóciennym. Płótno najprawdopodobniej przyklejono klejem glutynowym, a następnie założono zaprawę klejową czerwonego koloru. Obraz został wykonany w technice olejnej.

Analiza ingerencji w strukturę obrazu przyniosła interesujące rezultaty. W trakcie swojej ok. 300-letniej historii obraz był wielokrotnie odnawiany, pojawił się również w pracowni MNKi[1]. Proces konserwacji był długotrwały i wieloetapowy.

Stan zachowania portretu przed podjęciem prac został określony jako destrukt (fot. 2). Płócienne podłoże było zdeformowane. Powierzchnia była prawie całkowicie przemalowana oraz mocno spękana z tendencja do odspajania się warstwy malarskiej z gruntem. Widoczne były liczne ubytki oraz retusze wykonane bezpośrednio na płótnie. Wtórny werniks był mocno zdegenerowany,  całość silnie zabrudzona.

W trakcie pierwszej konserwacji uzupełniono ubytki warstwy zaprawy białym kitem oraz wykonano drobne retusze. Podczas następnej interwencji obraz został prawie całkowicie pokryty czerwonym kitem kredowo-klejowym oraz w większości przemalowany w technice olejnej oprócz twarzy mężczyzny, na której znalazły się drobne kity i retusze. Dodatkowo został wykonany dublaż (płótno obrazu zostało podklejone drugą tkaniną za pomocą specjalnie przygotowanego klajstru).

Fot. 2. Zdjęcie archiwalne z 1972 r. Lico obrazu przed konserwacją	Fot. 3. Lico obrazu w trakcie usuwania przemalowań	Fot. 4. Lico obrazu po uzupełnieniu warstwy zaprawy oraz dublażu krajek

Proces konserwacji w MNKi przebiegał następująco: najpierw obraz oczyszczono z zabrudzeń powierzchniowych oraz zabezpieczono lico obrazu bibułką japońską, aby usunąć wtórne płótno oraz nadmiar kleju z odwrocia obrazu. Następnie obraz został nawilżony i wstępnie wyprostowany pod prasą. Kolejnym etapem prac było usunięcie wtórnego werniksu oraz przemalowań (fot. 3). Obraz ponownie wyprostowano. Potem usunięto nadmiar czerwonego kitu, pod którym ukazała się oryginalna warstwa malarska o rozległych ubytkach. Podczas usuwania kitu obraz należało skonsolidować oraz sprasować na stole dublażowym ze względu na osypująca się warstwę malarską. Po uporządkowaniu lica obrazu powierzchnię tymczasowo zabezpieczono werniksem retuszerskim. Kiedy uzupełniono ubytki warstwy zaprawy kitem akrylowym w kolorze podobnym do oryginalnej zaprawy, werniks usunięto. Zdecydowano się nie dublować całego obrazu, a jedynie dokleić nowe krajki (fot. 4). Obraz ostatecznie sprasowano na stole dublażowym, a następnie naciągnięto na nowe krosno. Ostatnim etapem prac było zawerniksowanie obrazu oraz wykonanie rekonstrukcji warstwy malarskiej. Punktowania wykonano w technice olejnej za pomocą kropki. Na koniec obraz zawerniksowano werniksem końcowym. Ze względu na duży zakres rekonstrukcji wygląd zbroi mężczyzny skonsultowano ze specjalistą, historykiem Michałem Biłejszysem. Składa się ona z napierśnika i naplecznika z zapięciem z przodu na szelkę. Metal od spodu wyściełany jest niebieską tkaniną z żółtym obszyciem. Jest to kirys francuski z XVIII wieku.

Nie jest to jedyne znane przedstawienie Jakuba Sobieskiego w malarstwie. W zbiorach MNKi znajduje się jego portret w wieku młodzieńczym (fot. 5).

Fot. 5. Portret Jakuba Sobieskiego, autor nieznany 1. ćw. XVIII w., olej, płótno, MNKi/M/1806

Oprac. Alicja Mogielska, Małgorzata Misztal

[1] Autorzy prac konserwatorskich: Jan Błyskosz, Cz. Danielczenko-Iliev, Marek Mazurek, Małgorzata Misztal, Alicja Mogielska. W latach 70. obraz trafił do Pracowni Konserwatorskiej przy Muzeum Świętokrzyskim w Kielcach celem dokonania niezbędnych i doraźnych prac. Pełna konserwacja została podjęta w późniejszym czasie.