Josip (Józef) Kuryłas, Idylla

Josip (Józef) Kuryłas (1870–1951), Idylla
olej, płótno
wym. 65 x 95 cm, sygn. pd.: „J. Kurylas”, po 1900
MNKi/M/425

Na obrazie widać cerkiew o wysokiej kopule, zakończonej sygnaturką otoczoną przez skąpane w wieczornej mgle niskie brązowe chaty. Przed zabudowaniami, w stronę widza, rozpościera się gładka toń zielonkawo-brązowej łąki. Na pierwszym planie widać prosty drewniany płot, wykonany z wbitych w ziemię pali i opleciony wiotkimi gałęziami. Na podwórku dwoje młodych ludzi, po lewej wyprostowana kobieta, odwrócona ¾ w prawo. Ubrana w czarną sukienkę, spod której wystaje biała koszula. Na głowie ma zawiązaną chustę w kolorze czerwonym. Lewą dłoń trzyma przy podbródku, jakby zastanawiając się nad czymś. W prawej dłoni trzyma przed sobą za dwa rogi fartuch, w którym upchnięte ma dopiero co ściętą, zieloną trawę dla swoich zwierząt. Za nią wąski trójkąt ogrodu pełnego kwiatów, który biegnie w stronę centrum płótna. Pastelowe kolory płatków, czerwone, różowe, białe, wieńczą malowane szybko, wrażeniowo zielone łodygi w najróżniejszych odcieniach. Lewą stronę zamyka poskręcana wierzba z długimi gałęziami zakończonymi strzępiastymi liśćmi, na lewo od niej dwa wysokie kwiaty malwy. Po prawej stronie przy brzegu obrazu, niska chyląca się ku ziemi nędzna wiejska chata przykryta nieregularnymi wiązkami słomy. W jej drzwiach na progu siedzi, odwrócony lewym profilem, mężczyzna ubrany w prosty strój, szare spodnie i koszulę, głowę przykrywa szary kapelusz, obwiedziony brązowym otokiem w połowie wysokości. Siedzi boso, w dłoniach trzyma skrzypce, lewą obejmuje gryf instrumentu, w prawej, której nie widać, trzyma smyczek. Na lewym barku wspiera dolną część skrzypiec. Wydaje się, że mężczyzna na chwilę oderwał się od gry i spogląda w stronę zjawiskowej kremowej kuli księżyca. Zainteresowany, podobnie jak jego partnerka, magicznym momentem, jakiego doświadczają w ich małym świecie. Oto wschodzi pełnia, być może w asyście gromkich uderzeń spiżowego dzwonu, które jeszcze wzmagają tajemniczość całej sceny.

Efekt obrazu jest interesujący – wieczorna mgła, która wytworzyła się i zalega nad łąką wdziera się smugami między wąskie zabudowania, zacierając kształty domów i roślinności na dalszych planach. Wieczorne niebo w kolorze fioletu, rozmyte szarościami, i gdzieniegdzie rozbielonym błękitem, oraz okrągła tarcza kremowego księżyca, budzą zadumę ludzi przedstawionych na obrazie.

Senność, sielskość, zapomnienie o całym bożym świecie, to wszystko przychodzi na myśl kiedy wpatrujemy się w obraz. Autor, Josip Kuryłas (1870–1951), nie mógł dać innego tytułu jak tylko Idylla, bo to jedno słowo jest opisem całości i oddaje tę niezwykłą atmosferę, dopełnia ją i zamyka, jest swego rodzaju kropką nad i. Tworzy całość z tym, co widzimy na płótnie.

Obraz, który został zakupiony pod koniec lat 70. XX wieku przedstawia jeden z typowych tematów, jakie pod koniec XIX i na początku XX wieku występowały w sztuce europejskiej, mianowicie wieś i jej mieszkańców. Z tym, że nie jest to wieś pokazywana w sposób krytyczny, pełna biedy, zacofania i analfabetyzmu, tylko pełna sił, wigoru, życia i kolorów. Jej mieszkańcy są zadowoleni i szczęśliwi, wyidealizowani.

Josip (Józef) Kuryłas był ukraińskim artystą, tworzącym na przełomie wieków. Urodził się w 1870 roku, w Szczerzecu koło Lwowa, zmarł w 1951 roku we Lwowie, został pochowany na cmentarzu Łyczakowskim. Po ukończeniu szkoły realnej w swojej rodzinnej miejscowości młody Josip został posłany do Lwowa, gdzie ukończył gimnazjum. Zaraz potem zdecydował się na seminarium duchowne, którego jednak nie ukończył (ta próba wstąpienia w stan duchowny może tłumaczyć jego późniejszą twórczość, w której ważne miejsce zajmowało malarstwo sakralne). W 1886 zapisał się do Lwowskiej Szkoły Przemysłowej, którą ukończył na początku lat 90. XIX wieku. W tym czasie mieszkał na przemian w swojej rodzinnej miejscowości, Szczerzecu i we Lwowie, zarabiając na życie wykonywaniem portretów oraz udzielając lekcji. Wykonywał w tym czasie również ilustracje do gazet oraz różnych wydawnictw, np. kalendarzy. 1898 rok był dla niego bardzo ważny, rozpoczął wówczas studia na Akademii Sztuk Pięknych w Krakowie, przechodząc przez pracownie Floriana Cynka, Jacka Malczewskiego oraz Leona Wyczółkowskiego. W tym samym roku wziął udział w wystawie prac uczniowskich. Kolejne wystawy miał w Zagrzebiu, Rijece oraz Konstancy, gdzie prezentował swoje pejzaże z plenerów w Bośni i Hercegowinie, na które wyjeżdżał w każde wakacje podczas krakowskich studiów. Po ich ukończeniu osiadł na jakiś czas w Krakowie.

W 1898 roku, w czasie, kiedy zapisał się na studia, wstąpił również do Towarzystwa dla Rozwoju Sztuki Ruskiej (Tovarystvo dlia rozvoiu ruskoi shtuky), pierwszej ukraińskiej organizacji stworzonej na terenie Galicji, skupiającej malarzy, rzeźbiarzy, złotników oraz przedstawicieli innych sztuk plastycznych. Z tym Towarzystwem uczestniczył w paru wystawach we Lwowie (1898 i 1900) oraz w trzech innych w tym mieście, niepowiązanych z Towarzystwem (1903, 1911, 1912). Oprócz tego wysyłał prace na wystawy w Polsce:  w Krakowie (1902, 1903), Poznaniu (1904), Warszawie (1934).

Do wybuchu I wojny światowej wykonał dużo malowideł religijnych, tworząc w bardzo nowoczesny sposób, jak na tamte czasy, wizerunki Matki Boskiej oraz Chrystusa do kościołów na terenie Galicji. Zaprojektował wiele ikonostasów. Jego postacie świętych zostały przez jemu współczesnych określone jako typowo ukraińskie, niezwykle narodowe, jako „swoje”. Ta więź z tematem religijnym jest niewątpliwie echem jego uczęszczania do seminarium duchownego, z którego zrezygnował, by poświęcić się malarstwu.

Z chwilą wybuchu Wielkiej Wojny Josip Kuryłas został aresztowany przez władze austriackie i wywieziony do obozu internowania na terenie zachodnich Karpat. Jeszcze pod koniec tego samego roku został z niego wypuszczony. W połowie 1915 roku przybył do Lwowa, gdzie związał się z ruchem wyzwoleńczym Ukrainy. Podczas wojny został przydzielony do Legionu Ukraińskich Strzelców Zaporoskich i umieszczony w kwaterze prasowej. W tym czasie tworzył portrety żołnierzy oraz niewielkie sceny, ukazujące codzienne wojskowe życie. Wędrując ze swoim oddziałem uwieczniał w rysunku zniszczenia wojenne, spalone wsie, miasteczka itp. Jego sceny z życia wojskowego ukazują tzw. Wesołą Wojnę. Terminem tym określano obrazy Wojciecha i Jerzego Kossaków, na których przystojni ułani flirtują z pięknymi młodymi wieśniaczkami, nie pamiętając jakby tego, co się dzieje daleko na froncie. U Kuryłasa podobnie, tyle, że nie ułani a kozacy o bujnych podkręcanych na końcu wąsach przedstawieni w towarzystwie młodych Ukrainek. Większość tych scenek była powielana na pocztówkach i rozprowadzana po całym kraju.

Po zakończeniu wojny zamieszkał na stałe we Lwowie, gdzie znalazł spokój po czasach zawieruchy. Uprawiał malarstwo olejne oraz akwarelowe, a tematyka jego prac była zróżnicowana, uprawiał portret, pejzaż, malował sceny rodzajowe z życia wsi, czego przykładem jest kielecka Idylla, a także podejmował tematy związane z huculszczyzną, które na początku XX wieku oraz w dwudziestoleciu międzywojennym cieszyły się dużą popularnością.

Ważną częścią jego twórczości było ilustratorstwo, już od czasu ukończenia Lwowskiej Szkoły Przemysłowej wykonywał drobne prace dla czasopism oraz różnego rodzaju drobnych wydawnictw, projekty kalendarzy, winiet, okładki do książek. Z czasem zaczął wykonywać ilustracje do książek, szczególnie upodobał sobie ilustrowanie bajek oraz czytanek dla dzieci, jak np. elementarze.

Sztuka Josipa Kuryłasa wywarła duży wpływ na ukraińskie malarstwo realistyczne początku XX wieku, a jego nazwisko w sztuce ukraińskiej wymieniane jest m.in. obok tak wybitnego artysty jak Iwana Trusza, którego Ukraińcy uważają za swojego narodowego malarza.

Opracował: Piotr Walczyk

Bibliografia:

1. I. Balowa, Kuryłas Osip (Józef), w: Słownik artystów polskich i obcych w Polsce działających: malarze, rzeźbiarze, graficy, t. IV, red. J.M. Białostocka, J. Derwojed, Wrocław 1986, s. 389-390
2. http://www.encyclopediaofukraine.com/display.asp?linkpath=pages%5CK%5CU%5CKurylasOsyp.htm (Internetowa Encyklopedia Ukrainy, dostęp 02.11.2017 r.)
3. http://www.encyclopediaofukraine.com/display.asp?linkpath=pages%5CS%5CO%5CSocietyfortheAdvancementofRuthenianArt.htm (Internetowa Encyklopedia Ukrainy, dostęp 02.11.2017 r.)