Fotografia: delegacja Związku Peowiaków w Zułowie

Zakład Fotograficzny J. Łoziński
Polska, Wilno, 27.06.1938
papier fotograficzny, rękopis
wym. 12,5 x 17,6 cm
MNKi/H/2248/2

Z okazji Roku Józefa Piłsudskiego i 150. rocznicy urodzin Marszałka prezentujemy fotografię przedstawiającą członków Związku Peowiaków w miejscu nieistniejącego dworu Piłsudskich w Zułowie (obecnie Zalavas na Litwie), około 60 km od Wilna. Józef Klemens Piłsudski urodził się 5 grudnia 1867 roku. Był czwartym dzieckiem Marii z Billewiczów i Józefa Wincentego Piotra Piłsudskiego. Majątek był zasobny, a dom zamieszkały również przez rezydentów, bony i służbę. Był to duży modrzewiowy dwór, posiadający dwanaście obszernych pokoi, wypełnionych portretami przodków. Przed oszklonym gankiem znajdował się wielki gazon, a dalej brama wjazdowa. Wokół dworu rozciągały się ogrody i sady owocowe oraz zabudowania folwarczne. Całość założenia otaczała półkolem rzeka Mera z aleją świerkową, połączona z dworem szeregiem lip. Dwór spłonął w roku 1874, a nieumiejętna gospodarka głowy rodziny stała się powodem braku funduszy na odbudowę majątku. Rodzina Piłsudskich przeniosła się do Wilna, a Zułów pozostał dla małego Ziuka wspomnieniem szczęśliwego dzieciństwa, radości i ciepłego domu.

W roku 1934 Związek Rezerwistów Polskich podjął próbę odbudowy Zułowa. Ostatecznie, już po śmierci Marszałka, teren dawnego majątku został zaprojektowany przez prof. Romualda Gutta jako założenie przestrzenno-muzealne. Jego część stanowił zarys fundamentów dworu, odtworzonych w formie podwyższonych, granitowych bloków.
10 października 1937 roku prezydent Ignacy Mościcki i Marszałkowa Aleksandra Piłsudska uroczyście odsłonili Rezerwat Pamięci. Wśród zarysu fundamentów pokoju, w którym urodził się Józef Piłsudski, zasadzili dąb, upamiętniający Marszałka. W Zułowie oddano też do użytku małą stację kolejową, połączoną aleją z miejscem urodzenia komendanta Legionów. Do września 1939 roku miejsce to było celem wycieczek szkolnych, turystów indywidualnych oraz stowarzyszeń legionowych. Dąb Piłsudskiego przetrwał dziejowe zawieruchy i istnieje po dzień dzisiejszy.

Prezentowane zdjęcie, znajdujące się w kolekcji historycznej Muzeum Narodowego w Kielcach, zostało wykonane 27 czerwca 1938 roku podczas IV Zjazdu Związku Peowiaków w Wilnie. Cały kadr wypełnia grupa około 35 osób ustawionych w dwóch rzędach. Widoczne są również dwa sztandary, trzymane przez chorążych. Część osób stoi na kamiennych blokach, będących zarysem fundamentów zułowskiego dworu. Centralnie, pod dębem pamięci, znajduje się wieniec z kwiatów. Na odwrocie fotografii umieszczona jest odręczna adnotacja czarnym atramentem: Dnia 27 czerwca 1938 r. w Zułowie na placu zniszczonego domu Marszałka. Wilno dn. 28 Juni. IV-y Zjazd P.O.W. Po prawej stronie, u dołu, widnieje prostokątna pieczątka: Art. Fot. J. Łoziński / Wilno, ul. Bakszta.

Oprac. Paweł Grzesik

Bibliografia:

Garlicki A., Józef Piłsudski 1967–1935, Warszawa 1990.

„Wileńskie Rozmaitości” 2006, Nr 1 (94).