Afisz: Wiec w sprawie równouprawnienia kobiet

Drukarnia Stanisława Łęskiego w Kielcach
Papier, druk, wys. 70,6 x szer. 55,7 cm
Polska, Kielce 1918
MNKi/H/655

Z okazji Roku Praw Kobiet, w 100. rocznicę przyznania Polkom praw wyborczych, prezentujemy afisz, zapowiadający wiec w sali kieleckiego teatru „Apollo”. Idea równouprawnienia politycznego doprowadziła z początkiem XX w. do powstania w Galicji i Królestwie Polskim stowarzyszeń kobiecych, które uznały ją w swoich programach za sztandarową, podobnie jak odzyskanie niepodległości. Dorota Kłuszyńska, działaczka ruchu socjalistycznego i kobiecego oraz członkini Polskiej Partii Socjalno-Demokratycznej Galicji i Śląska, pisała w roku 1911:

„Żadne racjonalne powody nie dadzą się przytoczyć, które by usprawiedliwiały upośledzenie kobiety tak w życiu prywatnym, jak i publicznym. Do utrzymania ludzkości, państwa, kraju, gminy, niezbędną jest kobieta na równi z mężczyzną. Spełnia ona jako robotnica, utrzymująca często rodzinę, jako matka i wychowawczyni, równie ważne zadanie jak mężczyzna. Pracą swoją przyczynia się do wzbogacenia społeczeństwa, a ponieważ ciążą na niej podwójne obowiązki – matki i pracownicy, ma ona pełne prawo żądać udziału w pracach ustawodawczych i w życiu politycznym”.

Dwa lata później powstała w Warszawie Liga Kobiet Pogotowia Wojennego, głosząca hasła niepodległościowe i emancypacyjne. Te ostatnie były celowo eksponowane w mniejszym stopniu, aby zachęcić do wstępowania do ruchu kobiety słabiej wykształcone i bierne. Zakładano, że praca w Lidze skłoni je do przyjęcia postaw obywatelskich i równościowych. W roku 1915 rozpoczęła również działalność Liga Kobiet Galicji i Śląska. Siostrzane organizacje, liczące w 1916 roku w sumie ponad 16 tysięcy członkiń, głosiły hasła niepodległościowe i emancypacyjne, wspierały czyn legionowy i działania Józefa Piłsudskiego. Znaczną część członkiń Ligi stanowiły matki, żony, narzeczone i siostry legionistów. Na czele organizacji stały wybitne działaczki, m.in. Iza Moszczeńska, Zofia Moraczewska, Dorota Kłuszyńska, Zofia Daszyńska-Golińska. Wśród „Ligawek” były również członkinie Polskiej Partii Socjalistycznej – Maria Piłsudska, żona Józefa Piłsudskiego i Aleksandra Szczerbińska „Ola”, późniejsza druga żona komendanta.

W 1917 roku Liga zdecydowała o powołaniu Wydziału Równouprawnienia, co było początkiem społecznej akcji, prowadzonej na bardzo szeroką skalę. Jej istotną częścią, obok publicystki, były wiece. Mobilizacja kobiet była tym większa, że Tymczasowa Rada Stanu oraz Centralny Komitet Narodowy planowały ordynację wyborczą, odwołującą się wyłącznie do mężczyzn. Opowiedzenie się Ligi po stronie Legionów i lewicy niepodległościowej spotkało się z krytyką środowisk konserwatywnych – w tym kobiecych – w opinii których akcja feministek i socjalistek burzyła tradycyjny porządek społeczny. Biskupi, uznając za szkodliwe zajmowanie się przez kobiety polityką, wzywali do opuszczania Ligi. W ostatnim roku wojny organizacja przeżywała kryzys, wynikający ze zmęczenia przedłużającym się konfliktem zbrojnym, a także niechęcią części członkiń do podejmowania działań politycznych.

W rządzie lubelskim Ignacego Daszyńskiego, powstałym 7 listopada 1918 roku, tekę wiceministra opieki społecznej otrzymała Irena Kosmowska z PSL „Wyzwolenie”. Manifest Tymczasowego Rządu Ludowego Republiki Polskiej głosił: „Czynne i bierne prawo wyborcze będzie przysługiwało każdemu obywatelowi i obywatelce, mającym 21 lat skończonych”. Prawa wyborcze dla kobiet uchwalił kolejny rząd wybitnego socjalisty – Jędrzeja Moraczewskiego. Artykuł 1 Dekretu o ordynacji wyborczej do Sejmu Ustawodawczego z 28 listopada 1918 roku, zatwierdzony przez Józefa Piłsudskiego jako Naczelnika Państwa, stanowił: „Wyborcą do Sejmu jest każdy obywatel państwa bez różnicy płci, który do dnia ogłoszenia wyborów ukończył 21 lat”. Z kolei Artykuł 7 brzmiał: „Wybieralni do Sejmu są wszyscy obywatele (lki) państwa, posiadający czynne prawo wyborcze, niezależnie od miejsca zamieszkania jak również wojskowi”. Od tego czasu Polki mogły wybierać i być wybierane w wyborach parlamentarnych. Było to ukoronowaniem determinacji i walki kobiet o swoje prawa, aktywnej działalności stowarzyszeń kobiecych oraz ofiarnej pracy Polek w czasie wojny – w organizacjach społecznych, politycznych i wojskowych, w fabrykach, biurach i warsztatach pracy.

Prezentowany obiekt to pojedyncza karta różowego papieru, zadrukowana jednostronnie. Cała strona wypełniona jest treścią zapowiedzi spotkania: „W niedzielę dnia 10 lutego 1918 roku / odbędzie się / W SALI TEATRU „APOLLO” / WIEC / W SPRAWIE / RÓWNOUPRAWNIENIA KOBIET / Początek o godzinie 2-ej po południu”. U dołu, z prawej strony, widnieje prostokątny odcisk pieczęci z napisem w ramce: „DZIAŁ ROZLEPIANIA AFISZÓW I OGŁOSZEŃ przy MAGISTRACIE m. KIELC”, w środku widoczna jest data „9 II 1918”.

Oprac. Paweł Grzesik

Bibliografia:

1. J. Dufrat, Kobiety w kręgu lewicy niepodległościowej: od Ligi Kobiet Pogotowia Wojennego do Ochotniczej Legii Kobiet (1908–1918/1919),Toruń 2001
2. T. Kosiński, Kolekcja afiszów z lat 1914–1918 w zbiorach Działu Historii Muzeum Narodowego w Kielcach, w: „Rocznik Muzeum Narodowego w Kielcach”, t. 17, Kielce 1993,
   s. 187–213
3. W. Najdus, Polska Partia Socjalno-Demokratyczna Galicji i Śląska 1890–1919, Warszawa 1983
4. A. Piłsudska, Wspomnienia, Warszawa 1989
5. A. Próchnik, Kobieta w polskim ruchu socjalistycznym, Warszawa 1948
6. „Przedświt”, organ PPS-Frakcja Rewolucyjna, Kraków nr 5/1911
7. J. Tomicki, Polska Partia Socjalistyczna 1892–1948, Warszawa 1982