Gabinet sztuki i osobliwości

Rycina nr 49 z serii „Theatrum Artis Pictoriae”MNKi/GR/2324
Rycina nr 49 z serii „Theatrum Artis Pictoriae”
Anton Joseph von Prenner (1683-1761), Wiedeń, 1728–1733
akwaforta, miedzioryt (scena i rama odbite z dwóch płyt), wym. 30,8 x 39,8
syg. śr.d.: Ioann Iordan Pinxit, p.d.: v. Prenner inc.
l.d.: ALT. 32 LAT.46 UNC., l.g.: 49
wg obrazu „Kunst- und Raritätenkabinett”, Hans Jordaens III (1595–1643) (wnętrze), Cornelius de Baellieur (1607–1671) (postacie), ok. 1630
obecnie w zbiorach Kunsthistorisches Museum w Wiedniu, inv. no.716

 

 

 

Rycina pochodzi z serii zatytułowanej „Theatrum Artis Pictoriae quo tabulae depictae quae in Caesarea Vindobonensi Pincotheca servantur leviore caelaturae aeri insculptae…“. To rodzaj albumu z grafikami przedstawiającymi obrazy z cesarskiej Galerii Stallburg w Wiedniu. Jest on wzorowany na XVII-wiecznym „Theatrum Pictorium”, czyli ilustrowanym katalogu 243 obrazów szkoły włoskiej z kolekcji arcyksięcia Leopolda Wilhelma Habsburga, regenta Niderlandów Południowych, który podczas swojego pobytu w latach 1646–1656, zgromadził w Brukseli kolekcję 1400 malowideł. Autorem „Theatrum Pictorium” był kurator zbioru, znany flamandzki malarz, David Teniers Mł. Kiedy na początku XVIII wieku cesarz Karol VI Habsburg stał się spadkobiercą kolekcji Leopolda Wilhelma, uzupełnił ją zbiorami przywiezionymi z innych cesarskich rezydencji i, wzorem stryjecznego dziadka, zatrudnił malarza i grafika – Antona Josepha von Prennera, do wykonania rycin prezentujących nowo zreorganizowaną Galerię Stallburg.

Publikacja w zamyśle miała składać się z 30 tomów i przybliżać całą kolekcję malarstwa, jednakże ze względów finansowych wydano jedynie cztery tomy w latach: 1728, 1729, 1731 oraz 1733. W każdym tomie znajdowało się 40 plansz z ryciną wykonaną techniką akwaforty i miedziorytu. W sumie 160 reprodukcji obrazów, opatrzonych sygnaturą rytownika oraz informacją dotyczącą twórcy i wymiarów pierwowzoru. Część scen prezentowana jest w ozdobnych rokokowych bordiurach z motywami rocaillle’u i stylizowanymi liśćmi akantu, odbitymi osobno, z innej płyty.

W zbiorach Działu Rycin MNKi znajdują się dwie grafiki z tego wydawnictwa, o numerach 49 oraz 59, pochodzące z II tomu z 1729 roku.

Pierwsza, „Gabinet sztuki i osobliwości”, została wykonana według obrazu „Kunst- und Raritätenkabinett” flamandzkich malarzy Hansa Jordaensa III (wnętrze) i Corneliusa de Baellieura (postacie), z około 1630 roku. W przestronnym wnętrzu, o ścianach pokrytych obrazami, grupa postaci podziwia zgromadzone dzieła sztuki i artefakty. W centralnej części, na krześle siedzi mężczyzna w bogatym stroju mieszczańskim – „klient”, któremu kolekcjoner, artysta bądź pośrednik, prezentuje obraz „Wskrzeszenie Łazarza” pędzla Petera Paula Rubensa (notabene zaginiony w 1945 roku). Po lewej, przy oknie, grupa mężczyzn przygląda się ustawionym na stole rarytasom (rzadkie skamieliny, muszle, rysunki, globus, drobna plastyka figuralna).

Nawiązując do tematu przedstawionego na obrazie i rycinie, warto zaznaczyć, że rynek sztuki w znaczeniu bliskim współczesnemu powstał najwcześniej w Niderlandach w XVII wieku i to tam tkwią początki masowego handlu sztuką, tam malarstwo, jako przedmiot kolekcjonerskiego zainteresowania, znalazło się w centrum uwagi. Wnętrze wypełnione obrazami było jednym z najpopularniejszych tematów podejmowanych przez artystów, szczególnie holenderskich i flamandzkich. Najczęściej przedstawiano gabinety kolekcjonerów i prywatne galerie obrazów. Naturalia, osobliwości, cenione w wiekach poprzednich, zostały zepchnięte na dalszy plan.  Przy czym niewielu w tym czasie zbierało obrazy dla zaspokojenia swoich potrzeb estetycznych. Były one raczej postrzegane jako cenne obiekty, które w sposób właściwy podkreślały pozycję społeczną właściciela i kupowano je głównie dla wrażenia, jakie miały wywierać na gościach odwiedzających rezydencję. Ludzie często satysfakcjonowali się kopią słynnego obrazu, a kwestią ważniejszą od jakości artystycznej był temat dzieła. Większość przedstawianych na obrazach galerii, jest odzwierciedleniem galerii idealnej. Stąd wielokrotnie pojawiają się tam te same, uchodzące za modne, obrazy.

Drugą grafiką z tej publikacji jest kopia obrazu Wilhelma Schuberta von Ehrenberg z 1664 roku, przedstawiającego wnętrze wyimaginowanego, monumentalnego kościoła z rozbudowanym cyborium na pierwszym planie.

 

Wnętrze kościołaWnętrze kościoła

MNKi/GR/2323
Rycina nr 59 z serii „Theatrum Artis Pictoriae”
Anton Joseph von Prenner, Wiedeń 1728-1733
Akwaforta (rama i scena odbite z dwóch płyt), wym. 30,5 x 39,5
syg. śr.d.: Ehrenberg Pinxit, p.d.: v. Prenner inc., l.d.: ALT. 37 LAT.50 UNC., l.g.: 59
wg obrazu „Kircheninneres“, Wilhelm Schubert von Ehrenberg (1638–1676), 1664
w zbiorach Kunsthistorische Museum w Wiedniu, inv. no.757.

 

 

 

 

oprac. Małgorzata Osobińska

 

Bibliografia:

  1. Bryan, Biographical and Critical Dictionary Painters and Engravers, Londyn, 1853
  2. Rottermund, Obraz i rama we wnętrzach europejskich rezydencji nowożytnych, w: Materiały Muzeum Wnętrz zabytkowych w Pszczynie, VI, Pszczyna 1990, s. 12–42
  3. https://www.britishmuseum.org/research/collection_online/collection_object_details.aspx?objectId=3236436&partId=1&people=110888&peoA=110888-2-60&page=1
  4. https://www.britishmuseum.org/research/collection_online/collection_object_details.aspx?objectId=3242583&partId=1&people=110888&peoA=110888-2-60&page=1
  5. www.khm.at/de/object/298923c819/
  6. www.khm.at/de/object/8757150dec/

Powrót