Krajobraz wiejski z kościółkiem

Krajobraz wiejski z kościółkiemJózef Szermentowski (1833–1876)
Paryż, 1874
olej, płótno, 46 x 55,5 cm
MNKi/M/70

 

Józef Szermentowski (1833–1876) należy do najwybitniejszych przedstawicieli polskiego realizmu. We wczesnym okresie twórczości malował rodzimy pejzaż, życie chłopów i niewielkie kościółki w otoczeniu drzew, które były tematami jego obrazów również podczas pobytu we Francji. Przy tworzeniu tych dzieł wykorzystywał fotografie przysyłane mu z kraju.

Do obrazów odzwierciedlających tęsknotę za rodzinną ziemią należy Krajobraz wiejski w Krakowskiem (1874), malowany z wrażliwym odczuciem zjawisk przyrody. Szerokie pasmo pierwszego planu przecina płynąca struga, głębiej widać niewielki kościółek w otoczeniu wyniosłych drzew oraz grupki włościan w barwnych strojach opuszczających świątynię. Kompozycję dopełnia zasnute chmurami letnie niebo. Uwagę patrzących zatrzymują drobne efekty świetlne widoczne na płynącej strudze i trawach oraz nieco spokojniejsze wokół kościółka. Kładzione impastowo plamy barw wzmagają odczucie przyrody, która staje się równoważna z budowlą sakralną przedstawioną w centrum kompozycji.

Tematy polskie, a także inne własne i obce kompozycje, Szermentowski przerysowywał i wysyłał do kraju, gdzie popularyzowano je w rycinach na łamach czasopism. Jako rytowane obrazy ukazały się np. Kościółek wiejski w Sandomierskiem (1872) i Kościółek wiejski w Krakowskiem (1875). 

Józef Szermentowski urodził się w zubożałej rodzinie mieszczańskiej w Bodzentynie pod Kielcami. Jego talent zauważył Tomasz Zieliński (1802–1858), naczelnik powiatu kieleckiego w latach 1846–1857, kolekcjoner i mecenas młodych artystów. Przez kilka lat Zieliński gościł Szermentowskiego w swoim domu, pomógł mu w ukończeniu szkoły powszechnej w Kielcach, umożliwił rozwój umiejętności malarskich, wreszcie dopomógł w podjęciu studiów w Szkole Sztuk Pięknych w Warszawie.

Szermentowski studiował pod kierunkiem Chrystiana Breslauera i Juliusza Kossaka, wśród jego nauczycieli (poza uczelnią) był Wojciech Gerson.  Młody artysta należał do grona najbardziej ambitnych członków cyganerii malarskiej, obok Franciszka Kostrzewskiego, Wojciecha Gersona, Henryka Pilattiego. Wyróżniało ich świadome dążenie do odnowy malarstwa pejzażowego i rodzajowego, akcentowanie malowniczości rodzimych motywów i lokalnego kolorytu krajobrazu, a także ukazanie na tym tle życia chłopów. Obowiązujące dotąd konwencjonalne przedstawienia drzew i chmur Szermentowski zastępował pogłębionymi studiami zjawisk, stanów i gatunków. Malował sceny rodzajowe na tle pejzażu o falistej rzeźbie terenu, z jasnym dalekim planem i ciemnozielonymi drzewami na bliższych planach, którym nadawał bryłowaty modelunek. W okresie studiów tworzył przede wszystkim pejzaże ukierunkowane na obiekty architektury, np. Widok rynku w Szydłowcu (1854), Widok Sandomierza od strony Wisły (1855), Rynek w Sandomierzu (1855), Widok Chęcin (1857), Klasztor na Świętym Krzyżu (1859). Malował również drobne studia pejzażowo-rodzajowe, np. Krajobraz wsi kieleckiej (1855), Pejzaż wiejski z kościółkiem (1856), Pejzaż znad Bobrzy (1855–1856), Krajobraz z Kielecczyzny – Koprzywnica (1860), Odlewnia żelaza w Białogonie pod Kielcami (przed 1860), Widok na Karczówkę, Kielce (1860). Próbował swoich sił również w scenach religijnych, batalistycznych i rodzajowych, pozostał jednak wierny malarstwu pejzażowemu.

Po ukończeniu studiów otrzymał wiosną 1860 roku stypendium rządowe na podróż studyjną do Paryża. Udał się w rejon Fontainebleau i Marlotte, gdzie pracowali malarze szkoły barbizońskiej. Pod ich wpływem tworzył pejzaże oddające zjawiska przyrody, badał występujące w niej stosunki barwne i świetlne. Do najlepszych dzieł z tego okresu zaliczane są: Skraj lasu (ok. 1860), Jezioro w lesie (ok. 1860–1870), Krajobraz z krowami u wodopoju (ok. 1870), Krajobraz nadrzeczny (1873), Droga do wsi (1872, MNKi), Widok Kępy Puławskiej (1872, MNKi,), za który otrzymał złoty medal na Salonie w Paryżu, W parku (1873) oraz Bydło schodzące do wodopoju (1876).

W Paryżu pozostał do końca swoich dni, choć u schyłku życia chciał powrócić do kraju.


Oprac. dr Anna Myślińska

 

Bibliografia:

  1. Jakimowicz, Józef Szermentowski, z cyklu: Malarze polscy, z. XXIII, Warszawa 1950.
  2. Micke-Broniarek, Malarstwo polskie. Realizm, naturalizm, Warszawa 2005.
  3. Myślińska, Józef Szermentowski – Franciszek Kostrzewski. Uczeń i pierwszy mistrz, Kielce 2017.

Powrót