Krzyż Zasługi Srebrny

Krzyż Zasługi Srebrny

Projektant: Stanisław Szreniawa-Rzecki (1888-1972)

Producent: Mennica Państwowa w Warszawie

Brąz srebrzony, emalia, ryps, tłoczenie

Krzyż 40 x 40 mm, wstążka 50 x 40 mm

Polska, Warszawa, lata 30. XX w.

MNKi/H/5678

Dar Marka Axentowicza

Krzyż Zasługi to cywilne odznaczenie państwowe, ustanowione Ustawą z dnia 23 czerwca 1923 roku. Nadawano go osobom, które – jak stanowiły przepisy – od chwili wskrzeszenia Państwa Polskiego położyły względem niego lub jego obywateli zasługi, spełniając czyny nie leżące w zakresie ich zwyczajnych obowiązków, a przynoszących znaczną korzyść Państwu lub poszczególnym obywatelom.

Odznaczenie zostało zaprojektowane przez Stanisława Szreniawę-Rzeckiego, rzeźbiarza i malarza, który służył w Legionach Polskich i walczył w wojnie polsko-bolszewickiej. Artysta nadał mu formę krzyża, przypominającą krzyż Virtuti Militari, o rozszerzających się równych ramionach, zakończonych kuleczkami. Między ramionami, pokrytymi czerwoną emalią, znalazły się nadto pęki pięciu promieni, z których środkowy jest najdłuższy. Na złączeniu ramion widnieje okrągła biała tarcza ze srebrnym monogram RP, otoczona dodatkowo wąskim paskiem czerwonej emalii oraz srebrnym otokiem z ornamentem. Krzyż zawieszony jest na wieńcu z wytłoczonymi liśćmi laurowymi. Wstążka jest amarantowa z dwoma pionowymi prążkami niebieskimi wzdłuż brzegów. Strona odwrotna jest gładka – początkowo umieszczano na niej numer porządkowy.

Krzyż Zasługi dzielił się na trzy stopnie: złoty, srebrny i brązowy. Odznaczenie mogło być przyznane tej samej osobie czterokrotnie w każdym ze stopni, niemniej w półrocznych odstępach czasu. Nadawane drugi, trzeci lub czwarty raz skutkowało nakładaną dodatkowo na wstążkę jedną, dwoma lub trzema listewkami. Krzyż Złoty nadawał prezydent na wniosek premiera. Krzyż Srebrny i Brązowy nadawany był przez premiera na wniosek ministrów. Prezydent nadawał również Krzyż Zasługi cudzoziemcom – na wniosek ministra spraw zagranicznych. Do dnia 1 sierpnia 1937 roku odznaczono Krzyżem Zasługi ponad 40 tysięcy obywateli.

Prezentowany obiekt z kolekcji historycznej należał do Grzegorza Axentowicza, dyrektora kieleckiej Izby Rzemieślniczej w latach 30. XX w. Odznaczenie wyeksponowano na wystawie czasowej Biel, Czerwień, Braterstwo, przygotowanej przez Muzeum Narodowe w Kielcach z okazji 100. rocznicy odzyskania niepodległości.

Oprac. Paweł Grzesik

Bibliografia:

Ustawa z dnia 23 czerwca 1923 r. o ustanowieniu „Krzyża Zasługi”, Dz.U. 1923, Nr 62, poz. 458

Łoza S., Ordery i odznaczenia polskie, Warszawa 1938

Łoza S., Ordery i odznaczenia Rzeczypospolitej Polskiej, Warszawa 1925