Szopka

Szopki bożonarodzeniowe są od dawna mocno zakorzenione w europejskiej tradycji. Zwyczaj ich budowania łączony jest ze świętym Franciszkiem z Asyżu. Duchowny jako pierwszy – w 1223 roku – przygotował inscenizację betlejemskiej szopki we włoskiej miejscowości Greccio. W polskiej kulturze ludowej szopka pojawiła się w XIII wieku, a do jej popularyzacji przyczynili się franciszkanie.  

W szopce tradycyjnie umieszczane są figuralne przedstawienia Dzieciątka, Marii i Józefa. Często jednak postaciom tym towarzyszą aniołowie, Trzej Królowie, pasterze oraz zwierzęta – wół, osioł lub owieczki.

Szopka Józefa Zganiacza wykonana została z drewna i przypomina domek nakryty spadzistym dachem. Po otwarciu drzwi, zamykanych na haczyk, ukazuje się tryptyk, złożony z trzech płaskorzeźb – w części środkowej artysta ukazał Matkę Boską karmiącą małego Jezusa, a na prawym i lewym skrzydle przedstawieni zostali pastuszkowie ze zwierzętami.

Po opuszczeniu wysuwanej środkowej części tryptyku, na podstawie, widzimy figurki Trzech Króli zmierzających do Świętej Rodziny z darami: mirrą, kadzidłem i złotem. W centralnym punkcie szopki – wnętrzu domku – artysta umieścił  żłobek, na którym leży Dzieciątko, nad nim pochyla się Maria, a z boku na ławce siedzi święty Józef.  Szopka pomalowana jest farbami olejnymi w żywych kolorach. Pod dachem widnieje Gwiazda Betlejemska, która według tradycji przyprowadziła pastuszków i królów do stajenki.

Józef Zganiacz

Urodził się w 1904 roku w Fałkowie (powiat konecki) w robotniczej rodzinie. Ukończył tylko trzy klasy szkoły podstawowej, gdyż edukację przerwał wybuch pierwszej wojny światowej. Później kształcił się w zawodzie kowala. W 1939 roku dostał się do niewoli. Przeżył dwa obozy jenieckie i wywózkę w głąb Rzeszy, gdzie pracował jako kowal w niemieckim gospodarstwie. W 1945 roku Józef wrócił do rodzinnej wsi i uruchomił własną kuźnię.

Zaczął rzeźbić po 60. roku życia. Jego pierwsze dzieła obrazowały tematy z życia wsi – dojenie krowy, podkuwanie konia, pasanie gęsi. W jego pracowni coraz więcej miejsca zajmowała tematyka sakralna – szczególnie często rzeźbił Chrystusa Frasobliwego.

Wszystkie prace Zganiacza powstawały z jednego kawałka drewna (lipowego lub wierzbowego). Rzeźba klejona lub łączona gwoździami, według artysty, nie miała wartości. W 1978 roku artysta otrzymał nagrodę im. Oskara Kolberga. Zmarł w 1996 roku w Fałkowie.

Rzeźby Józefa Zganiacza znajdują się w licznych muzeach, m.in. w Kielcach, Radomiu, Szydłowcu, Warszawie, Płocku, Toruniu, Krakowie oraz w kolekcjach zagranicznych.

Aleksandra Sadowska

Współpraca w ramach projektu  Wysokiej Jakości  Staże dla Artystów i Pedagogów

Bibliografia

Nowy leksykon sztuki chrześcijańskiej, red. M. Pieniążek-Samek, Kielce 2013.