Tłok pięczętny

Dział Historii Muzeum Narodowego w Kielcach posiada kolekcję tłoków pieczętnych, liczącą 68 eksponatów. Najstarszy z nich pochodzi z I poł. XVII w. i był własnością starosty chęcińskiego Klemensa Branickiego, najnowsze sięgają wieku XX. Pośród pieczęci związanych z Kielcami wymienić można 10 eksponatów, w tym tłok pieczętny Rady Miejskiej Kielc, należący do grupy pieczęci instytucji samorządowych.

Powstanie pieczęci samorządowej związane było z ukształtowaniem się władz miejskich, które po zorganizowaniu kancelarii mogły wystawiać akta w swoim imieniu. Gdy miasto stawało się jednostką prawną, zamawiało pieczęć z odpowiednim wyobrażeniem herbowym i napisem lub dostawało ją od właściciela miasta. W Kielcach pieczęć miejska była prawdopodobnie wręczona przedstawicielom miasta przez pełnomocnika biskupa na uroczystym posiedzeniu Rady Miejskiej.

Eksponat jest tłokiem pieczętnym lakowym, którego rękojeść wykonana została z dwóch skręconych części: pierwotnej mosiężnej, w kształcie stożka oraz żeliwnej, walcowatej. W okrągłym polu pieczętnym znajduje się herb miasta Kielc (litery „CK” pod koroną). Całość umieszczono w renesansowej tarczy heraldycznej ozdobionej ornamentem roślinnym. Litery „CK” [CIVITAS KIELCENSIS] zostały ujęte w dwie rozetki i rozdzielone trzecią. Korona natomiast składa się z obręczy i zakończeń z 5 fleuronów.

W otoku widnieje napis w języku łacińskim, zainicjowany w górnej części stempla rozetką: „MUNUS R.M.I.D.FRIDERICI CARDINALIS D.G.E.C.” [MUNUS REVERENDISSIMI MAGNIFICI [ac] ILLUSTRISSIMI DOMINI FRIDERICI CARDINALIS DEI GRATIAE EPISCOPI CRACOVIENSIS]”, co można przetłumaczyć jako: „Dar Najprzewielebniejszego, Jaśnie Wielmożnego Pana Kardynała Fryderyka z Bożej Łaski Biskupa Krakowskiego”. Napis został umieszczony koncentrycznie wzdłuż krawędzi pieczęci. Legendę otokową obwiedziono linią ciągłą zewnętrzną i wewnętrzną oraz perełkową zewnętrzną. Dwa odciski pieczęci tego typu z lat 1566 i 1789 wymienił Wiktor Wittyg w swojej książce Pieczęcie miast dawnej Polski, pisząc: „Fryderyk Jagiellończyk, kardynał i biskup krakowski nadał miastu herb: w polu czerwonym, pod złota koroną, litery: CK”. Nie ulega wątpliwości, że zachowany do naszych czasów mosiężny tłok pieczęci samorządowej Kielc pozostaje zabytkiem o istotnym znaczeniu przy analizowaniu genezy i symboliki herbu naszego miasta.

Oprac. Justyna Dziadek

Literatura:

J. Główka, Herb miasta, Herb miasta Kielc – geneza i historia (stan badań), „Rocznik Muzeum Narodowego w Kielcach” 1995, t. 18, s. 11–37.

J. Główka, Tłoki pieczętne w zbiorach Muzeum Narodowego w Kielcach, „Rocznik Muzeum Narodowego w Kielcach” 1992, t. 16, s. 246.

Najcenniejsze zabytki Muzeum Narodowego w Kielcach, red. A. Kwaśnik-Gliwińska, Kielce 2008, s. 284.