Instrumenty dęte

Gwizdki ceramiczne są traktowane zazwyczaj jako zabawki, a tak naprawdę należą do grupy aerofonów, czyli dętych instrumentów muzycznych. Te niewielkie przedmioty powstawały w pracowniach garncarskich na terenie całej Polski. Wykonywał je sam garncarz lub jego uczeń. Często też swoich sił próbowały dzieci, które podpatrywały pracę ojca. Była to uboczna gałąź zasadniczej produkcji, którą  oczywiście stanowiły naczynia codziennego użytku, takie jak garnki, misy, dzbany, dwojaki.

Natomiast gwizdki, ptaszki i miniaturowe naczynia były wykonywane dla relaksu w wolnych chwilach. Najwięcej takich formowanych ręcznie zabawek wytwarzano w okresie zimowym, gdy było mniej zajęć gospodarskich.  Sprzedawano je podczas jarmarków i odpustów, a ich ceny  były niewielkie. Popularne formy to ptaszki – koguty, kury, gołębie i koniki, ludzie zwykle występowali jako jeźdźcy na koniach, rzadziej jako indywidualne postacie.

Jeszcze w początkach XX wieku te ceramiczne drobiazgi wyrabiano w wielu ośrodkach garncarskich. Prezentowane przykłady pochodzą z nieistniejących już ośrodków w Iłży, Chałupkach i Sobótce.

Gwizdki zależnie od regionu były nazywane świstawkami, gwizdawkami, piszczkami lub świstkami.

Na zdjęciu od lewej:

Jeździec na koniu, Stanisław Pastuszkiewicz (1890–1962), Iłża, 1955, wys. 9 cm, MNKi/E/318

Konik, Józef Głuszek (1905–1990), Chałupki, 1956, wys. 8,5 cm, MNKi/E/323

Grajek, Jan Purski (1892–1962), Sobótka, 1956, wys. 13 cm, MNKi/E/5252

Kurka, Józef Głuszek (1905–1990), Chałupki, 1955, wys. 10,7 cm, MNKi/E/320

Oprac. Anna Latos-Paryska

Bibliografia:

E. Fryś-Pietraszkowa, Sztuka ludowa w Polsce, Warszawa 1988.